Willen en kunnen

Jaren geleden rookte ik nog. Ik kom uit een gezin van straffe rokers. Maar mijn broer was gestopt. ‘Hoe is het?’ vroeg ik hem nieuwsgierig. ‘Is het een beetje te doen?’

’Nee, het is vreselijk’, zei hij, ‘maar het schijnt dat de eerste 25 jaar het moeilijkste zijn. Daarna wordt het gelukkig makkelijker.’

Ondanks dit weinig bemoedigende vooruitzicht ben ik er uiteindelijk in geslaagd het roken definitief af te zweren. Daaraan waren jaren voorafgegaan van stoppen, weer beginnen, minderen, alleen roken in de avond, alleen buiten of alleen op feestjes. Vooral dat laatste is hopeloos want opeens blijk je vrijwel alles als een feestje te beschouwen.

Ik wist natuurlijk wel, dat steeds mogelijkheden zoeken om toch te roken de verslaving in stand houdt, maar dat hielp niet. Tot ik opeens de geest kreeg. Vraag me niet hoe dat kan. Maar ik wist meteen: deze keer is het echt. Misschien gaat het veel moeite kosten, maar ik zal niet meer roken. Ik voelde het verschil met eerdere keren. Eerder was het een voornemen, nu een beslissing. Ik wist zeker dat het zou lukken. Het was eigenlijk al gelukt. Eindelijk wilde ik echt niet meer roken. En het was toen niet eens erg moeilijk meer.

Als je maar wílt, dat is het verschil? Mooi niet dus.

De weg naar de hel is niet voor niks geplaveid met goede voornemens. Een voornemen omzetten in handelen kost energie en vroeg of laat trek je dat niet meer. Pas als een voornemen echt tot wil wordt dan gaat het makkelijker en wordt het een gewoonte. Maar…. hoe je zover komt dat je het echt wilt en blijft willen, is nog een raadsel.

Er zijn mensen, die zeggen, dat dat bij verslavingen nooit helemaal lukt. Ooit nam ik als coassistent de anamnese af bij een man. Toen ik hem vroeg naar alcoholgebruik zei hij onomwonden: Ik ben alcoholist. Even was ik uit het veld geslagen door zo’n directheid, maar ik schakelde snel om. Ik had geleerd dat je vragen naar alcoholgebruik niet te benepen moet aanpakken. Dus niet: ‘Drinkt u wel eens meer dan een fles?’ want daar klinkt het oordeel al doorheen.

Dus, zei ik, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is: Wanneer begint u ’s ochtends te drinken? Maar wéér zette hij me op het verkeerde been. Niet, was zijn antwoord. Ik drink al acht jaar niet meer, maar je blijft altijd een alcoholist.

Het zal niet voor iedereen en niet voor iedere gedrag zo moeilijk zijn te veranderen. Maar laten we er niet te licht over denken.

Collega Michael van Balken vraagt zich in zijn uiterst vermakelijke blog “Middelvingerfase” vertwijfeld af, wanneer hij zijn nieuwe, gezondere gedrag nu eindelijk eens leuk gaat vinden. Hij roept op te beseffen, dat ‘leefstijlveranderingen doorvoeren èn handhaven gewoon rete-moeilijk is’.

Daarover (ver)oordelen we inderdaad veel te makkelijk. We verwachten van niemand, dat hij zijn lichaamslengte zal aanpassen. Voor zijn nierfunctie stellen we iemand ook niet verantwoordelijk. Maar zodra het over gedrag en beleving gaat, denken we dat het wel te veranderen valt. Zeker als het anderen betreft.

Maar gedrag en beleving liggen soms even vast als lichaamslengte. Daar weten mensen met psychische problematiek alles van af. Neem maar aan dat die er over het algemeen genomen alles voor over zouden hebben om hun beleving te veranderen.

Ik noem beleving wel je ingeving om aan te geven dat je het net als je omgeving aantreft en niet maar even naar believen kunt veranderen.

Dat te optimistische geloof in mogelijkheid tot verandering vind je bijvoorbeeld in de uitspraak: ‘Als je wilt, vind je een weg en anders een excuus’. Dikke, dikke onzin. Vaak is iets met de beste wil van de wereld niet te veranderen, ook al is het ‘maar’ beleving. Willen is níet altijd kunnen. Het moet ook mogelijk zijn.

En als het wel te veranderen is met meer of minder wilskracht dan blijft nog de vraag hoe je zover kunt komen, dat je iets echt wilt.

Kortom: Willen is niet altijd kunnen. Het moet ook kúnnen. En je moet het ook nog kunnen wíllen.

Dat is me met het roken dan wel gelukt, maar geen idee hoe.

Dus Michael, gewoon stug volhouden. Dan gaat het ooit een keer vanzelf. Hoop ik.

O ja. Mijn broer. Die rookt nu elektrische sigaretten. Geen wilskracht, hè. Nooit gehad ook.