‘Wie ben ik om te zeggen dat patiënten moeten wachten op een wonder?’

Psychiater Menno Oosterhoff en ethicus Theo Boer lagen regelmatig op Twitter met elkaar in de clinch. Met name het onderwerp euthanasie in de psychiatrie was onderwerp van gesprek. Nou ja… gesprek? Dat lukt niet erg op Twitter. Elkaar wat uitgebreider schrijven is vast een stuk vruchtbaarder, hebben beiden gedacht. En zo geschiedde.

overzicht

Beste Theo,

Je vraagt of er iets is wat mij tegenhoudt euthanasie te verlenen. Reserves zijn er zeker, maar ook heb ik de vraag in mijn eigen praktijk nog nooit gehad. Ik heb vooral als kinderpsychiater gewerkt en euthanasieverzoeken op jeugdige leeftijd zijn uiterst zeldzaam. Overigens krijg je in de zorg voor volwassenen evenmin vaak een dergelijke vraag. Er waren in 2018 bij de Levenseindekliniek ruim 600 verzoeken. Er zijn in Nederland ruim 3500 psychiaters, dus je wordt er echt niet dagelijks mee geconfronteerd.  

Maar behalve dat de vraag me nooit heeft bereikt, is er zeker veel wat me tegenhoudt. Allereerst mijn hulpverlenershart. Een heel belangrijk aspect van ons werk is de moed erin houden en niet meegaan in de wanhoop die een patiënt voelt. Ik begrijp de artsen die vinden dat je dat niet mag loslaten heel goed. Maar het is een dilemma. Het hulpverlenershart vraagt ook dat je je verplaatst in de beleving van de ander en daar begrip voor hebt. En ik begrijp het verlangen naar een eind aan het lijden, zelfs als dat je je leven kost, soms ook heel goed.   

Ik ben niet voor euthanasie, maar ik ben nog meer tegen ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Maar daarmee ben ik er nog niet uit. Ik sluit niet uit, sterker nog, ik hoop zelfs dat lijden ergens goed voor is. Of misschien kan ik beter zeggen dat ik hoop dat het léven ergens toe dient. Dat we op aarde zijn ook om iets te leren, en dat dat met lijden gepaard kan gaan. Ja, dat klinkt allemaal nogal streng, maar ik probeer het zeker niet moraliserend te hanteren. En ik heb evenmin de pretentie dat ik weet dat het zo is. Maar toch wil ik mezelf de vraag stellen: ‘Help ik iemand echt door hem uit zijn lijden te verlossen of is het iets waar iemand doorheen moet?’ Zeker weten doe ik het niet, dus moet ik naar eer en geweten handelen. Mijn (voorlopig) standpunt is dat lijden niet tegen elke prijs doorstaan hoeft te worden. Dat standpunt neem ik met schroom in, want het gaat in tegen de manier waarop ik ben opgevoed. Moet ik daarnaar luisteren of juist de moed hebben dat niet te doen? Ethiek is voor mij geen angst voor straf, maar enthousiasme voor het goede. Ik geloof dat je beter overtuigd mis kunt zitten dan uit angst goed. Maar eenvoudig is dat allemaal niet. Ik denk ook dat het goed is bij een zo ingrijpend gebeuren zoekend en tastend je weg te vinden. Dus twijfels zijn er zeker. Dat heb je goed gevoeld. Maar ik voel ook terughoudendheid om in morele twijfels te blijven steken. Ethisch heel hoogstaand, maar de patiënt heeft er niks aan. Luc Bonneux beschreef het prachtig in een blog over het duivelse dilemma van euthanasie bij gevorderde dementie. Hij zegt: We zoeken een uitweg uit het duivelse dilemma, voorzichtig tastend. Collega’s, verschans je niet op morele hoogvlakten. Maar voel je ook tot niets verplicht.

De vraag heeft me dus nooit bereikt vanuit mijn eigen patiënten, maar ik ben wel meerdere keren van nabij bij een euthanasie vanwege psychische problematiek betrokken geweest. Als psychiater, die een second opinion gaf, of anderszins. De theoretische reserves die ik hierboven beschreef verdwenen grotendeels in die praktijk. Het is zo duidelijk dat mensen ontzettend graag willen dat je hen helpt een eind te maken aan hun lijden. En als zij niet langer willen wachten op een wonder, wie ben ik dan om te zeggen dat ze dat wel moeten doen? Nee, in de praktijk met echte mensen werden mijn reserves erg relatief. Als laatste iets wat Luc Bonneux ook noemde in zijn column. Durf je het te doen? Dat speelt zeker ook mee.

Ik ben (nog?) niet zover, dat ik zelf euthanasie verleen door bij de Levenseindekliniek te gaan werken. Maar ik vraag me wel steeds vaker af of ik mensen daarmee niet tekort doe, want de wachtlijst is ontzettend lang.

Menno

lees het antwoord