Psychiatrie is geen verbaal vak

In de separeer, bij een psychotische patiënt die de deur met stront heeft besmeurd, is het duidelijk. En bij het bed van een katatone patiënt die geen woord uit ook. Psychiatrie is geen verbaal vak. Zodra de patiënt een gesprek kan voeren en over zijn belevingen en trauma’s en problemen kan vertellen, is de psychiater klaar.

Dit is natuurlijk kort door de bocht. Als je zo kort door de bocht op een fiets of op schaatsen zou gaan, zou je vallen. Maar een beetje waar is het wel. De kern van het vak psychiatrie zijn de Ernstig Psychiatrische Aandoeningen. En waar cognitief-gedragstherapeuten zich nog wel wagen aan een deel van de EPA-stoornissen, is toch het grootste deel van de EPA-patiënten uitsluitend voor de psychiater. Dat zijn in elk geval de patiënten die niet praten en waarbij de psychiater, als dokter, vooral moet kijken.

Vanachter de tafel waar mijn computer staat, heb ik zicht op de luchtplaats. Nuttiger dan alles wat ik typ of lees, is wat ik uit het raam zie. Het is zelfs zo dat ik van werkkamer ben veranderd om zicht te kunnen hebben op de luchtplaats.

Op de crisisafdeling ben ik de betrekkelijkheid van woorden en de noodzaak van non-verbale diagnostiek zo zeer gaan beseffen, dat ik ook bij patiënten die wel een gesprek kunnen voeren ook meer ben gaan kijken naar de manier waarop ze zich door de ruimte en in de groep bewegen.

Op de luchtplaats is de looprichting altijd tegen de klok in, zoals op een atletiek- of schaatsbaan. Waarom dat zo is, weet niemand, maar de enige plek waar gevangenen met de klok meelopen, is op het schilderij van Vincent van Gogh (De ronde van gevangenen). Al mijn collega’s zagen gevangenen, ook in andere gevangenissen, altijd tegen de klok inlopen.    

Meestal wordt er niet snel gelopen, maar vandaag zijn er twee die tijdens hun luchtuur rennen, niet samen, maar juist op afstand van elkaar. Als het halverwege het uur begint te regenen, wil de groep naar binnen, behalve de twee hardlopers.  Nu ze met zijn tweeën zijn is het nog belangrijker om elkaar te ontlopen. Een van hen gaat met de klok meerennen.

Als ze op elkaar af lopen, maakt een van beiden een oversteek over de binnenplaats, om de ander te ontwijken. De man die tegen de klok in rent, doet ook oefeningen. Hij springt over de prullenbakken als over een bok. Hij trekt zich op aan de rekstok.

Geen van beiden wil praten over zijn belevingen en al helemaal niet over zijn delict. De gesprekken blijven oppervlakkig, alles gaat goed, ze hebben nergens last van. Ze hullen zich in een schil van aangepastheid, maar op de luchtplaats laten ze zien wat hen beweegt.

Het is geen conditietraining waarmee ze bezig zijn, het is niet het kwijtraken van te veel opgespaarde energie, het is niet het plezier in het bewegen. De grimmigheid, het steeds verder opgedreven tempo, zonder enig moment van pauze of ontspanning, het strak voor zich uitkijken zonder de blik ook maar even opzij te richten, maken duidelijk dat er geen sprake is van spel of sport, maar dat het gaat om een serieuze zaak. Het is een voorbereiding op een verdediging.

De man die tegen de klok in loopt, heeft willekeurige voorbijgangers met een mes gestoken. De andere man heeft een onbekende op straat een kaakslag gegeven. Ze zijn alert.