Waarom pleegde hij niet gewoon weer een delict?

Had hij godverdomme niet weer een delict kunnen plegen, was mijn eerste gedachte toen ik op Nieuwjaarsdag hoorde dat Arthur van een brug was gesprongen. Zijn delicten behelsden niet meer dan herhaalde diefstallen. Voorwaar een licht vergrijp als je het afzet tegen bijvoorbeeld de nog altijd gedoogde vuurwerkterreur, maar voldoende om ooit een ISD-maatregel te krijgen, een Maatregel Inrichting Stelselmatige Daders. Binnen die ISD was hij in een kliniek geplaatst, om te worden behandeld voor zijn verslaving en zijn stemmingsstoornis, zijn aandachtstekortstoornis, zijn persoonlijkheidsstoornis, en zijn door een klap op zijn kop opgelopen cognitieve stoornis. De DSM-5, het coderingssysteem van de psychiatrie, is niet van de straat.

Daarmee bedoel ik dat veel chronische, vaak dakloze mensen zoveel elkaar beïnvloedende stoornissen hebben, dat er binnen de DSM-classificatie geen eenduidige diagnose is te stellen. Ook bij Arthur was dat niet gelukt en werden diagnoses gesteld en weer verworpen. Maar wat er aan de hand was, was best duidelijk. Als een ongeleid projectiel, reagerend op elke prikkel, was hij niet in staat zich zonder hulp te handhaven. En dat werd steeds moeilijker toen hij ouder en lichamelijk en geestelijk zwakker werd. In de forensische kliniek ging het mis en deed hij zijn eerste zelfmoordpoging, die dermate fors was dat hij bijna doodbloedde. Medicatie had een aanjagende rol gespeeld. De eerste twee weken na het starten met een antidepressivum zijn notoir berucht. Maar zelf noemde hij vooral de stress die hij ervaarde bij het vooruitzicht te moeten resocialiseren.

Vanwege de zelfmoordpoging kwam hij naar het PPC (penitentiair psychiatrisch centrum, red.). Niet omdat een zelfmoordpoging strafbaar is, maar omdat de binnen de ISD opgelegde behandeling was misgelopen. Hij was blij om weer terug te zijn in de vertrouwde gevangenis – wat ongetwijfeld iets zegt over het therapeutisch klimaat van de gevangenisafdeling, maar vooral ook over de druk die een behandelprogramma zeker cognitief beperkte mensen kan geven. Hij was niet de enige die aangaf liever in de overzichtelijke en weinig eisen stellende gevangenis te zijn dan in een therapeutische setting. Vergelijk een afdeling in het PPC met de verblijfsafdelingen die de ggz in vroeger tijden had. De crisis is voorbij, de medicatie wordt nog wat gefinetuned, er vinden wat gesprekken plaats, maar het belangrijkste is het er zijn met een vaste groep begeleiders en een vast dagprogramma, zonder zelf zin en richting te hoeven geven aan de dag. In het PPC had hij ook zijn stemmingswisselingen, maar die waren goed op te vangen en leidden niet meer tot een suïcidepoging.

Helaas kwam aan de detentie een einde en is een vrijwillig verlengd verblijf in de gevangenis niet mogelijk. Voor een paar dagen bijtekenen tot hij terecht kon in een opvang, kon wel en deed hij graag.

Waar het voor hem precies is misgegaan, weet ik niet. Dat zal ongetwijfeld worden beschreven door degenen die op het moment van zijn dood voor de behandeling verantwoordelijk waren. En er zal vast en zeker een calamiteitenonderzoek volgen, waarna ongetwijfeld enkele algemene aanbevelingen worden gedaan.

Suïcide is de belangrijkste – sommigen zouden zelfs zeggen de enige – doodsoorzaak in de psychiatrie en soms is die net zomin te voorkomen als het overlijden aan kanker of aan een hartinfarct. We moeten ons realiseren dat nul suïcides in de psychiatrie net zo onhaalbaar is als 100 procent succesvolle kankerbehandeling. Maar tegelijk moeten we er – in navolging van collega Jan Mokkenstorm – wel naar blijven streven. Jan Mokkenstorm richtte Stichting 113 zelfmoordpreventie op, die naast de altijd bereikbare hulplijn voor mensen met zelfmoordgedachten onderzoek wil doen naar de structurele oorzaken van suïcide en daarvoor onder andere de suïcidecijfers van instellingen met elkaar vergelijkt.

Wreekt zich bij Arthur het ontbreken van klinische voorzieningen buiten de gevangenis? En opnieuw de vraag: waarom heeft hij in godsnaam geen nieuw delict gepleegd.