Blogs & columns
Blog

Vluchten kan niet meer

Plaats een reactie

Preventie van infectie bestaat voor de ene helft uit het vergroten van de weerstand van de gastheer. Bijvoorbeeld met een vaccin. Voor de andere helft is het een kwestie van het op afstand houden van het agens. Bijvoorbeeld met de anderhalvemetermaatregel. Of door het scheiden van zieken en gezonden. Maar er is nog een andere manier. We kunnen leren van de geschiedenis.

In vroeger eeuwen was er nog geen coronavirus. Of, misschien was het er wel, maar de gevolgen vielen weg in het geweld dat de vader van alle infectieziekten in Europa ontketende. Ik heb het over de pest.

De Nederlander IJsbrand van Diemerbroeck (1609-1674) was stadsarts te Nijmegen toen daar in 1635 een zware pestepidemie uitbrak. De jonge dokter maakte nijver aantekeningen van de pestgevallen die hij te behandelen kreeg. Op basis daarvan schreef hij een paar jaar later zijn Tractatus De Peste. Een handboek pestbestrijding voor medici. Geheel in het Latijn. Het werd goed ontvangen en beleefde verschillende herdrukken. Onlangs maakte Toon Kerkhoff een vertaling die hij ruimschoots van annotaties voorzag.

Als je over preventie nadenkt moet je enig idee hebben van de aard van je tegenstander. Van meet af aan was duidelijk dat er overdracht was van mens op mens. Maar wát werd er nu eigenlijk overgedragen? Daar had men geen idee van. Er waren drie theorieën in omloop over de oorzaak van de ziekte. De pest was, vooral in het protestantse Noorden, een straf die God de mensen oplegde wegens hun zondige gedragingen. Dan is er de opvatting dat pest voortkomt uit een rottingsproces: dampen die opstijgen uit moerassen en vuilstortplaatsen. De miasmatische theorie. Ten slotte is er de hypothese van de besmetting: de contagiumtheorie. Aangezien duidelijk was dat mensen elkaar aanstaken (de een na de ander werd ziek) hingen veel medici, ook Van Diemerbroeck, een drieledige sequentiële theorie aan. God straft; Hij voorziet daartoe langs bovennatuurlijke weg de lucht van een gif dat op mensen neerdaalt. Nadat dit gif mensen ziek heeft gemaakt, steken die vervolgens elkaar aan. God-miasma-contagium.

Van Diemerbroeck beschrijft in zijn pestverhandeling 120 ziektegeschiedenissen, compleet met diagnostiek, therapie en afloop. Maar hij besteedt ook veel aandacht aan de profylaxe. Hier wordt zijn verhandeling sociaalgeneeskundig interessant. Van Diemerbroeck behoort duidelijk tot de ‘rekkelijken’. In hoofdstuk IV spreekt hij over ‘een zeer doeltreffend en zeer prijzenswaardig voorbehoedsmiddel, namelijk de vlucht die verbonden is met de vreze des Heren. … iemand moet niet uit vermetelheid in negatieve zin vluchten alsof hij zo aan de hand van de hoogste God wil ontkomen. Hij moet het doen … met de bedoeling om slechts die plaatsen te vermijden waarover de goddelijke plagen zijn uitgestort.’

Een andere dokter, Johan van Beverwijck, zegt het allemaal wat dichterlijker:

Die ‘t Lighaem van de Pest langduurig wil bevrijden

Die moet besmette Lucht in zulke plaatsen mijden,

Ook vluchten verr’ van daar, in een gezonder Lant,

En keeren langzaam weer, als ‘t vuur is uitgebrant.

Natuurlijk zijn er ‘preciezen’ die vinden dat de vlucht zich niet verdraagt met het geloof. Vluchten zou wijzen op een tekort aan godsvertrouwen. Maar zij zijn in de minderheid. De meeste dokters en theologen, zelfs Maarten Luther, behoren tot de ‘rekkelijken’. Zij vinden dat je bij een dreigende of beginnende pestepidemie mag vluchten, liefst zo snel mogelijk, voordat de giffen in de lucht de levensgeesten en sappen van de mensen hebben aangestoken.

Vluchten voor het coronavirus is geen optie meer. Geen land ter wereld is nog coronavrij. Ik zie nu precies het omgekeerde. Massa’s toeristen zoeken het virus juist op in hun ‘vlucht’ naar oranje verkleurende vakantiegebieden. Een epidemie van roekeloosheid. Zouden die toeristen te veel op God vertrouwen? Bij terugkeer wacht hen een milde straf. Tien dagen vrijwillige quarantaine. Rekkelijker kan het niet.

lees meer van André Weel

infectieziekten
  • André Weel

    André Weel is bedrijfsarts-niet-praktiserend en epidemioloog; werkzaam als curator bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk.'  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.