Verwarrende rechtspraak - Menno Oosterhoff

Twee rechtszaken vorige week, waarbij de vraag naar toerekeningsvatbaarheid een rol speelde. Jansen Steur is in hoger beroep vrijgesproken. En Tarik Zahzah zal vermoedelijk volledig toerekeningsvatbaar verklaard worden.

Eerst iets over het begrip toerekeningsvatbaarheid. Ofwel in gewoon Nederlands: de vraag of je er iets aan kon doen. Soms worden mensen door een medische aandoening ernstig beperkt in hun wilsvrijheid en beoordelingsvermogen. We vinden dat ze dan niet (volledig) gestraft moeten worden. Dat is een mooi, humaan standpunt. Helaas zijn de fundamenten onder het begrip niet altijd even stevig. Psychische aandoeningen zijn lang niet altijd duidelijk af te grenzen van de normale menselijke variatie. Maar wat nog veel belangrijker is: we weten sowieso niet in welk gedrag mensen vrij zijn ook al zie je het als normale variatie. Wanneer beoordeel je gedrag moreel en waar medisch? Mad or bad, rakker of stakker.

Die discussie is ook actueel bij de vraag of je iemand (ten volle) verantwoordelijk kunt stellen voor een ongezonde levensstijl en of je daaraan consequenties mag verbinden zoals het weigeren van een behandeling.

Bij gebrek aan absolute feiten moet er dus een gevoelsmatige afweging worden gemaakt. Soms is dat niet zo moeilijk. Bij een moeder die eerst haar kind het raam uit gooit en daarna zichzelf, onder invloed van een postpartumpsychose, zullen de meeste mensen vinden dat ze medelijden verdient en geen straf. Maar een gewetenloze misdadiger, die zou aanvoeren dat hij een antisociale persoonlijkheidsstoornis heeft zal op minder clementie kunnen rekenen.

Hoe zat dat nu bij deze twee rechtszaken? Bij Jansen Steur speelde de vraag of er niet sprake was van ontoerekeningsvatbaarheid in verband met een frontaal syndroom ten gevolge van een auto-ongeluk. Ik was heel benieuwd hoe de afweging van de rechter in dezen zou uitvallen, omdat de deskundigen het niet met elkaar eens waren. Maar over de toerekeningsvatbaarheid is geen uitspraak gedaan. Deze rechtszaak kon niet gaan over de vraag of hij schuld had, want daarvoor was het verjaard. Het ging over de vraag of hij het willens en wetens gedaan had. Het hof vond het bewijs daarvoor flinterdun en sprak hem vrij. En als je vrijgesproken bent van het delict dan is de vraag of je daarbij toerekeningsvatbaar was niet meer aan de orde. Echt helemaal volgen doe ik het niet. Want het oordeel of je iets met opzet doet hangt toch juist af van het oordeel over je beoordelingsvermogen?

Bij Tarik zal de toerekeningsvatbaarheid in het vonnis wel degelijk meespelen. De publieke opinie had haar oordeel snel klaar. Direct na het gebeuren was er in alle mediaberichten sprake van een verwarde man. Nu moet je waken voor een cirkelredenering, namelijk uit het delict zelf de toerekeningsvatbaarheid vaststellen. ‘Als je zoiets doet, dan moet je wel een psychische aandoening hebben.’ Dat mag niet. Je moet aantonen dat er een medische aandoening is die hem in zijn oordeelsvermogen en vrijheid heeft beperkt.

Wij moeten het doen met wat we van hemzelf gehoord hebben. Iets had hij ons al verteld, tijdens zijn actie. Hij eist zendtijd om het Nederlandse volk te waarschuwen. Over grote wereldzaken, die de huidige samenleving in twijfel trekken, waarvan hij en 98 hackers, ingehuurd door inlichtingendiensten hebben gehoord. Mensen van bovenaf willen niet dat dit naar buiten komt en daarom vraagt/dwingt hij de beveiliger te blijven, omdat er anders een kans is dat hij doorzeefd wordt. Na afloop verklaart hij tegenover de politie zijn actie als ludiek, komisch en gewaagd te zien.

Tijdens de rechtszaak geeft hij nog steeds blijk van een drang bepaalde zaken naar buiten te brengen. Over de sterpunten die de NOS beheert, het vertragen en selectief doorlaten van dataverkeer. Over de uitstrekkende macht en de grootscheepse manipulatie door het beheer van het mediapark en glasvezelnetwerk. Over de fundamenten van ons monetaire systeem, die niet deugen. En dat alles is nog maar het topje van de ijsberg.

De deskundigen die hem hebben onderzocht, zeggen dat er geen sprake is van wanen of van een persoonlijkheidsstoornis. Er zijn wel meer mensen met complottheorieën. Zijn gedachtegoed is niet extreem raar. Er is geen behandeling nodig.
 
Jansen Steur vrijgesproken vanwege een ingewikkelde juridische redenering over schuld en opzet en Tarik Zahzah krijgt wellicht de volle mep. Voor mijn rechtsgevoel – en ik spreek hier als leek, want recht is niet de expertise van een psychiater – wringt dat nogal. Benieuwd wat het vonnis van de rechter zal zijn.

Menno Oosterhoff

P.S. Eerder schreef ik in de blog ‘Verwarrende man’ dat belangrijk is niet uit het oog te verliezen, dat de meeste misdrijven gepleegd worden door mensen zonder een psychische aandoening en dat de meeste mensen met een psychische aandoening geen delict plegen.