Vaccinatiegezant, verzin een list!

Een speciale vaccinatiegezant is vorige week aan de slag gegaan. Hij gaat onderzoeken hoe Nederland de vaccinatieproductie kan opvoeren. Is dat wel een uitvoerbare opdracht? Volgens mij draait alles al op volle toeren en bouwt een aantal farmaceutische bedrijven er in razend tempo productiecapaciteit bij. Ze zitten daar niet te wachten op een vaccinatiegezant die komt koffiedrinken. Dit is de tijd van doen! En van geld verdienen.

Misschien kan een stukje vaccinatiegeschiedenis onze gezant inspireren. Inenten tegen infectieziekten doen we in Nederland namelijk al vanaf de achttiende eeuw. Vanaf 1750 werd de variolatie toegepast. Dat is een inenting met kinderpokstof: vloeistof verkregen uit pokkenblaasjes. Zonder iets te weten van virussen of van immuniteit had men ontdekt dat kinderpokstof beschermt tegen pokken ofwel variola maior: een vaak dodelijke kinderziekte. Variolatie was eenvoudig: krasje in de huid, beetje pokstof erop, en afwachten maar. Vaak ontstond op de entplaats een nieuw blaasje. De methode had wisselend succes, en was bepaald niet zonder risico: er is een sterftepercentage van maar liefst 10 procent beschreven. Maar de mortaliteit van variola maior zelf was 50 tot bijna 100 procent, dus wat moest je?

In 1801 besloot de regering van de Bataafse Republiek om de variolatie te stimuleren, allereerst voor de kwetsbare groepen: de armen en de plattelandsbewoners. Maar inmiddels had de Britse arts Edward Jenner in 1798 ontdekt dat ook inenting met koepokstof beschermt tegen pokken. Koepokken ofwel vaccinia is een zeer besmettelijke runderziekte die kan overgaan op de mens. Een zoönose dus. De ziekte verloopt goedaardig: er vormen zich blaasjes op de huid en daarna is de patiënt immuun voor koepokken. Ook voor de gevreesde pokken! Inenten met koepokstof noemde men vaccinatie. En vaccinatie bleek veel veiliger dan variolatie. De mortaliteit van vaccinatie was slechts 0,5 procent. Toen was het snel gebeurd met de variolatie.

Maar hoe kom je aan voldoende koepokstof? Zoek een rund met koepokken. Haal de vloeistof uit de blaasjes. Ent daar gezonde runderen mee in. Die ontwikkelen ook blaasjes. Het vocht in die blaasjes is je entstof. Als je kinderen daarmee inent hebben die twee weken later ook blaasjes. Het vocht daarin is beschreven als ‘gehumaniseerde lymfe’ en dient dan als entstof voor een ander kind. Dat is de arm-op-arm-methode.¹ Een vorm van ketenvaccinatie. Zo kun je heel wat kinderen na elkaar vaccineren zonder dat er een rund aan te pas komt. Koepokstof vers van de koe was vaak moeilijk te verkrijgen. En als het er was, was de kwaliteit door het vervoer en temperatuurschommelingen lang niet altijd optimaal.

De arm-op-arm-methode vraagt tijd. Als er een epidemie dreigt, heb je die tijd niet. Maar daarbuiten is het een charmante methode. Je vaccineert één kind per straat of wijk. Dat kind maakt entstof aan voor een ander kind: een broertje of zusje, of een kind van de buren. Sociale preventie. Samen krijgen we de pokken onder controle, moet men hebben gedacht. En dat is gelukt. Ook al werd het vaccinatie-effect in zo’n arm-op-arm-keten gaandeweg minder. Ook al bleek revaccinatie tegen pokken nodig vanaf 1840. Een éénmalige inenting bleek voor hoogstens vijf jaar bescherming te bieden. En ook al duurde het tot 1977 voordat pokken wereldwijd was uitgeroeid.

Vaccinatie in de oorspronkelijke betekenis van koepokenting is een geniale uitvinding. Zonder enige kennis van de ziekteverwekker en van immuniteit, maar alleen door keer op keer de entingen te herhalen en door goed te observeren heeft men in vroeger eeuwen enorm veel kennis verzameld. Problemen van productie en distributie zijn aangepakt, zonder diepvrieskisten. Miljoenen kinderlevens zijn gered.

Een opsteker voor onze vaccinatiegezant! Covid-19 is geen blaasjesziekte, dus de arm-op-arm-methode werkt niet. De gezant moet een andere list verzinnen. Ik doe een suggestie. Kan de farmaceutische industrie niet zelf een variant van het coronavirus ontwikkelen die veel besmettelijker is, maar ook veel minder pathogeen? Zo’n variant verspreidt zich snel en geeft snel groepsimmuniteit. Vaccinatie hoeft dan niet meer. In het Erasmus MC hebben ze al van heel wat coronavarianten de RNA-sequentie bepaald. Waarom gaan ze daar niet met CRISPR-Cas9 creatief knippen en plakken in het RNA van het coronavirus, totdat ze een variant hebben die precies doet wat wij willen?

voetnoot

1. Roelfsema-van der Wissel HG. De gezondheidszorg in de Noord-Nederlandse koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid tussen 1818 en 1859. Groningen: Rijksuniversiteit, 2006.