‘Theorie van alle mensen’

Nu ook de Jonge Dokters zich roeren, wordt het de hoogste tijd om het over de ‘Theorie van alle mensen’ te hebben. In natuurwetenschappelijke kringen wordt hevig verlangd naar een ‘Theorie van alles’. Mocht het ooit zover komen, dan zal deze zonder twijfel als de nieuwe Big Bang knallend de wereld over gaan. Binnen de menswetenschappen verloopt het ondertussen heel anders. Daar bestaat namelijk al een ‘Theorie van alles’, een theorie over onze natuurlijke drang tot ontplooiing. Alleen dringt dit besef maar mondjesmaat door tot de diverse geledingen. Deze theorie werd zo’n veertig jaar geleden ontvangen zoals zoveel theorieën: met wat hoofdknikken en gemompel: ‘interessant verhaal’, en weer door.

Maar leg haar als een mal op alles wat goed en fout gaat in de mensenwereld en ze blijkt een heldere en eenvoudige verklaring te kunnen geven. Van Midden-Oostenproblematiek tot stikstofprobleemontkenners, anti-anderhalvemetersamenleving, goedwerkgeverschap en schooluitval; van therapietrouw bij patiënten tot burn-out bij (jonge) dokters en verpleging; en van ruzie binnen het maatschap tot goedwerkende zorgteams. Het fijne van deze theorie is dat ze constructief is: ze biedt eenvoudige handvatten om de intermenselijke wereld soepel te laten verlopen.

Vooral in de zorg is dat welkom, want weinig bedrijven zorgen zo notoir slecht voor hun medewerkers als zorginstellingen (al zijn er natuurlijk ook goede uitzonderingen). De kern is motivatie; er zijn maar weinig beroepsgroepen met zo’n hoge intrinsieke motivatie als zorgprofessionals. Een fantastisch cadeau voor het bedrijf, zou je denken, waar zuinig mee moet worden omgesprongen. Maar in de praktijk blijkt dit vaak startkapitaal te zijn om naar hartenlust mee te woekeren.

Het begint al bij de HR-afdeling. Human Resources, een naam die werknemers presenteert als inwisselbare melkkoeien met uiers tot op de grond. Leidinggevenden en managers worden doorgaans niet geselecteerd op collegiale dienstbaarheid; dure managementcursussen sturen steevast op competenties die daarin zelfs ondermijnend zijn. Als de uiers uitgeknepen zijn tot slappe hangzakken volgt er liefst een, niet eens altijd vriendelijk, bedankje met een tot-nooit-meer-ziens. Gebrekkig werkgeverschap is besmettelijk van top naar down. Alleen met het laatste restje intrinsieke motivatie houden zorgprofessionals het werk vol.

Verpleegkundigen roeren zich al jaren en nu slaan ook de jonge dokters op de trom. Kleine samenvatting van redenen die jonge artsen noemen waardoor ze hebben overwogen om te stoppen als arts: burn-out (20%), machtsmisbruik (29%), intimidatie (56%) al dan niet seksueel van aard (8%), te hoge werkdruk (67%), onbetaald overwerk (80%), zwijgcultuur, overkill aan administratieve taken, en dan ook nog weinig kans op een opleidingsplek. Zo bezien moet je behoorlijk masochistisch zijn om dit werk te willen doen. Waar een deel van hen in de toekomst een frutseltje meer eigen regie kan claimen, geldt dat niet voor alle jonge dokters, en ook niet voor verpleegkundigen.

Gelukkig is de oplossing behoorlijk eenvoudig, al zullen wel alle ego’s even aan de kant moeten. Om goed te kunnen functioneren, of het nu thuis is, op het werk, op school, of als patiënt, is het noodzakelijk dat aan drie psychologische basisbehoeften wordt voldaan: de behoefte aan autonomie, competentie en verbondenheid (relatedness). Mijn ‘Theorie van alles’, de Self-determination theory (SDT) van de Amerikaanse psychologen Richard Ryan en Edward Deci, stelt dat deze basisbehoeften de voedingsbodem zijn van onze natuurlijke drang tot ontwikkeling. Gaat het goed dan vliegt onze motivatie door het dak, worden we geknecht, gekneveld, afgezeikt en niet serieus genomen, dan volgt apathische lamlendigheid. En veel gezondheidsschade.

SDT is in beginsel een theorie over zelfontplooiing en motivatie. De auteurs deden nog flink hun best om met breedsprakigheid – Amerikaanse psychologen eigen – en ingewikkelde motivatieconstructen de theorie in een niche te laten verdwijnen. Uitzoomen en een soepele haal met Ockhams scheermes schenken ons een helder frame dat heel geschikt is voor alle gedragsdomeinen. Dat blijkt ook wel uit de groeiende lijst van onderzoeksresultaten.

Laat dus iedereen een intensieve cursus SDT volgen en selecteer leidinggevenden en opleiders louter op SDT-kwaliteiten. Meer is niet nodig voor het goed laten functioneren van zorgprofessionals, patiënten, studenten, teams en organisaties. En als je goed zorgt voor anderen, jong en oud, zorg je goed voor jezelf.