Terreur, an Act of God?

Iemand in onze intercollegiale-toetsingsgroep begeleidt een werknemer met een angststoornis. De man ziet overal terreurdreigingen. In verdacht rondslenterende personen, maar ook in slordig rondslingerende tassen en langzaam rijdende auto’s. De andere leden van onze groep herkennen dit. Door de stroom van berichten over aanslagen worden mensen bang. Sommigen gaan vermijdingsgedrag vertonen. Scholen en bedrijven breken zich het hoofd over beveiliging tegen aanslagen. Er zijn nogal wat schoolreisjes afgeblazen. Grote evenementen worden extra beveiligd of afgelast. ‘Moeten we niet eens nadenken over hoe we hier professioneel op moeten reageren?’ vraagt de bedrijfsarts die vanavond de casus inbrengt. ‘Na de recente aanslagen in Newtown, Oregon, Parijs, vliegveld Zaventem, Orlando, Istanbul, Nice… het gaat maar door. Mensenconcentraties, zoals op scholen en vliegvelden en bij festiviteiten, zijn kennelijk een aantrekkelijk doelwit. Wat kunnen bedrijven en organisaties doen tegen aanslagen?’

De kans lijkt klein, denken we, maar het effect op mensen en hun organisaties is gigantisch. En risico is nu eenmaal kans maal effect. We kunnen er niet omheen. Denk niet alleen aan de slachtoffers, maar ook aan de getuigen. Psychotrauma’s, langdurige uitval, gevoel van onveiligheid, verlies van klanten en leerlingen… het is nogal wat. Terreur kan het einde van een bedrijf of een school betekenen.

‘Tegen terroristen met kalasjnikovs is geen kruid gewassen’, merkt de gespreksleider droogjes op. ‘Daarvoor moet je bij de overheid zijn. De politiek moet dat oplossen. Als artsen staan wij machteloos. Laten we een ander onderwerp nemen.’ Ik protesteer. ‘Is terreur dan een natuurramp die we over ons heen moeten laten komen? Is het overmacht, force majeure, oftewel een act of God die je niet kunt voorkómen, waartegen je je niet kunt beveiligen en waarvoor je je dus ook niet kunt verzekeren?1 Vind je dat écht?’

Een jonge collega, nog in opleiding, meldt zich. ‘De arbeidshygiënische strategie, hebben we daar wat aan?’ Die strategie beschrijft de algemene principes om je tegen schadelijke invloeden te beschermen. ‘Tja’, zegt iemand, ‘dat begint bij eliminatie van het agens bij de bron. Alle potentiële terroristen preventief uitschakelen. Of een algeheel verbod op wapenbezit. Beyond our power. Dan, dichter bij huis, afscherming van de bron. Terroristen buiten de deur houden. Poortjes met securitychecks bij alle ingangen, waar mensen worden gescreend en gefouilleerd. Duur en storend. Technische en organisatorische maatregelen dan? Overal camera’s. Samenscholingen vermijden. Dat belemmert de normale werkprocessen. Ten slotte, persoonlijke beschermingsmiddelen. Kogelvrije vesten in dit geval. No way! Technisch haalbaar, maar het zal op veel weerstand stuiten.’

Er valt een stilte. Iedereen voelt de machteloosheid om op deze dreiging in te spelen. We komen er niet uit. Preventie ligt hier bij politie, justitie, veiligheids- en inlichtingendiensten. Het is niet het pakkie-an van dokters! Wij hebben daar een mooie formule voor: ‘Het ligt niet op mijn terrein.’

Machteloosheid voel je bij een natuurramp. Bij aardbevingen en overstromingen. Die zijn daarom onverzekerbaar. Omdat we denken dat we er niets aan kunnen doen. Zo kun je terreur ook zien: als een soort act of God. Maar terreur is vooral een act of man. Een daad van een mens. Een patiënt misschien, met een zieke geest. De terrorist denkt zelf dat hij een act of God pleegt, dat hij handelt naar de wil van zijn God. Daar zit de crux. In dat waanidee. Is het dan toch psychiatrie? Toch een pakkie-an voor dokters?

We filosoferen nog wat verder, maar we komen er niet uit. Iemand suggereert EMDR (eye movement desensitization and reprocessing). Dat brengt op mysterieuze wijze een soort herprogrammering teweeg in de menselijke geest. Het werkt bij posttraumatische stressstoornis (PTSS), dus waarom niet bij gewelddadige personen? We vinden het een origineel idee. Maar werkt het ook? En welke terrorist stelt zich vrijwillig onder behandeling? Spijt en inkeer komen niet voor in het handboek terreur.

Voetnoot

1. Een act of God is een wettelijke term voor gebeurtenissen buiten menselijke controle, bijvoorbeeld natuurrampen.