Sommige stekkers passen nergens in

Stel. Je koopt een televisie, maar thuisgekomen blijkt er zo’n Engelse stekker aan te zitten. Balen natuurlijk, want deze past niet. Is het apparaat dus niet in orde? Het is raar, want normaliter zit er een Europese stekker aan apparaten die je hier koopt. Het is ook naar, want je kunt er zo niks mee. Maar toch is het apparaat wel in orde, want met een verloopstekker doet hij het prima en in Engeland is er helemaal niks mis. Het ligt uitsluitend aan de context dat er sprake is van disfunctioneren. Hou die even vast.

Psychiatrie is een lastig vak. Omdat we de oorzaak en het (ziekte)proces op individueel niveau (nog?) niet zichtbaar kunnen maken, hebben we heel weinig zekerheid. Zelfs over óf we problematische beleving en gedrag wel als een ziekte moeten beschouwen.

Wanneer noem je iets een ziekte? Het moet raar, naar en waar zijn. Raar in de zin van afwijken van de norm. Als je niet zo goed kunt pianospelen als een concertpianist is dat geen ziekte, want dat kunnen de meeste mensen niet. Het gaat om ‘naar’ in de zin van dat het lijden geeft. Als je juist abnormaal goed kunt pianospelen is dat ook geen ziekte, want dat is juist een voorrecht. (Behalve misschien voor de buren.)

Maar het moet ook waar zijn. Wat bedoel ik daarmee? In de voormalige Sovjet-Unie werden dissidenten gedwongen opgenomen in psychiatrische instellingen. Ze waren abnormaal dapper, het was zonder meer naar, maar ze hadden geen ware ziekte. De problemen ontstonden uitsluitend door de intolerantie van een dictatuur, een zieke maatschappij. In de jaren zeventig was er de antipsychiatrie. Daarin werd ook wel gesteld dat psychische problematiek een gezonde reactie was op een zieke maatschappij.

Binnen de huidige psychiatrie zien we dat nu ook weer opgeld doen onder een andere naam: neurodiversiteit. Sommige mensen zijn anders. We moeten dat niet medicaliseren, maar zorgen voor meer tolerantie van de maatschappij. Op zich is het heel goed er alert op te zijn dat niet alles wat anders is als ziek wordt benoemd. Zo werd homoseksualiteit terecht (in 1973) uit de DSM verwijderd, omdat de problemen uitsluitend worden veroorzaakt door maatschappelijke intolerantie. Maar hoever ga je daarin?

De Australische autisme-expert Tony Attwood ziet het syndroom van Asperger (inmiddels aangeduid als een stoornis in het autismespectrum) meer als een gave dan een beperking en vraagt zich af of het de volgende stap is in de evolutie. Op LinkedIn zag ik deze week nog ADHD omschreven worden als een ongefilterd brein, wat juist veel voordelen heeft, zoals sprankelend zijn, origineel en creatief. Van mij mag het allemaal, maar het gaat mij soms te veel in de richting van ontkenning en het niet accepteren van psychische problematiek.

Er is niks mis met een Engelse stekker, maar een Engelse stekker in Nederland is waardeloos. Om te verwachten dat overal verloopstekkers beschikbaar zijn is niet realistisch. En sommige stekkers passen nergens in. Ik zie veel psychische problematiek wel degelijk als een anders zijn met inherente nadelen, los van de maatschappelijke context…

Mensen met OCD zijn misschien vaak heel gewetensvol en betrouwbaar. Dat is dan een geluk bij een ongeluk, maar dat maakt OCD nog niet tot een begerenswaardige conditie of een talent.

Waar ik het meeste moeite mee heb is dat het lijkt alsof psychisch ziek zijn er beslist niet mag zijn. Het moet eigenlijk een voordeel zijn. Nou helaas. Dat is het vaak niet. Hoe je de maatschappij ook aanpast. Het kan iemands leven totaal verwoesten. We moeten de aandoeningen niet wegpoetsen, maar het veroordelen ervan. Ziek-zijn zou geen schande hoeven zijn, ook niet als het om psychische aandoeningen gaat.