Sociale geneeskunde in woelig vaarwater

De sociale geneeskunde zit in lastig vaarwater. Werkgevers in de public health bezuinigen op dokters ten gunste van goedkopere werkkrachten. Een krimpend schijntje van het publieke zorggeld gaat naar de openbare gezondheidszorg. De universiteit, studenten en curatieve dokters hebben weinig op met het vakgebied. Een vakgebied met grote potenties, maar te versnipperd om zich te laten gelden.
Toch pleit alles voor dit vakgebied. We moeten toe naar ‘voorzorg’ – preventie, zeg maar – en gemeenschapszorg, voorspelt de Adviescommissie innovatie zorgberoepen en opleidingen, voorheen de commissie-Kaljouw. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg vond jaren geleden al dat we van ziekte en zorg naar gedrag en gezondheid moeten. Er is een Nationaal Programma Preventie gekomen. Gezonde wijken worden uit de grond gestampt. Chronische multimorbiditeit is overal. Vluchtelingenstromen vragen niet alleen actie van de politiek maar ook van de zorg en hun beleidsmakers.
De zorg zoals die nu is, kraakt in zijn voegen. Veel te duur, te gespecialiseerd, niet klaar voor een toekomst van voorkómen, vroege signalering en integrale zorg. Waarin de burger zelf aan de slag moet om gezond te blijven en generalisten aan het roer staan. Waarin gemeenten en verzekeraars de bevolking gezond houden in plaats van te pappen en nathouden. Waarin bedrijven, werkgevers, bouw, ruimtelijke ordening, scholen et cetera hun steen bijdragen.

Wie kan dat allemaal zien aankomen en in zinnige strategieën gieten? De sociale geneeskunde. Haar werkterrein is de gezondheid van de hele bevolking. Ze legt de verbinding tussen de samenleving en de geneeskunde. De wisselwerking tussen ziekte, gezondheid en samenleving is haar speelveld, de bevordering van de volksgezondheid en participatie van burgers haar doel.

Je zou dus denken, de sociale geneeskunde zit in de lift, wordt toegejuicht door overheden, verzekeraars, collega’s, zorginstellingen. Maar zo simpel is het niet. Er zijn andere belangen. Velen – bestuurders in de zorg, zorgverzekeraars, dokters – hebben het goed voor elkaar in de huidige situatie, zijn niet erg bereid posities in te leveren en zich aan een andere toekomst aan te passen. Anderen hebben het juist moeilijk en strijden voor overleving, wat geen ruimte laat voor avontuurlijker vergezichten. De academische geneeskunde spitst zich steeds meer toe op ‘high tech, highbrow’ research, diagnostiek en behandeling, en beweegt zich verder en verder af van de grote gezondheidsvraagstukken in de samenleving. Maatschappelijke vakken zoals sociale geneeskunde en huisartsgeneeskunde hebben het daar moeilijk. Een overheid die enerzijds de commissie-Kaljouw en het Nationaal Programma Preventie in het leven roept en piept over de zorgkosten, en anderzijds dit academisch beleid toelaat en de sociale geneeskunde niet ruimhartig steunt, is heel raar bezig.

Ook binnen het vakgebied sociale geneeskunde valt veel te verbeteren. De KAMG, de koepel van artsen maatschappij en gezondheid, telt 11 verenigingen. Een historisch begrijpelijke maar rampzalige versnippering, die de eenheid en zeggingskracht van het vakgebied ondergraaft. Het is hard nodig om daar één geheel van te maken. Buiten de KAMG zijn er nog twee groepen sociaal geneeskundigen: de bedrijfsartsen en de verzekeringsartsen. Zij hebben de werkcomponent van het leven in hun vaandel: het vakgebied arbeid en gezondheid. Maar als we echt naar een sterke sociale geneeskunde willen, dan moeten we geen onderscheid maken tussen werk en andere factoren die mensen gezond en tevreden houden. Het is zaak dat sociaal geneeskundigen – artsen maatschappij en gezondheid, bedrijfsartsen èn verzekeringsartsen – zich samen sterk maken voor een vakgebied dat een grote rol kan, moet, spelen in de zorg van de toekomst. De steun van de overheid, de academie, de verzekeraars en de werkgevers in de public health en de bedrijfsgeneeskunde is daarbij hard nodig, maar die gaan uiteindelijk echt wel verder kijken dan hun neus lang is.