Ratten in Parijs

De practicumbegeleider knoopt zijn laboratoriumjas dicht en begint met zijn instructie.

‘Eerst doe je watten in de erlenmeyer en overgiet je deze met chloroform. Dan pak je de rat achter zijn oren vast en druk je deze tegen de bodem van de kooi. Je schuift de opening van de erlenmeyer over de snuit van de rat en wacht tot deze slaapt, het lichaam wordt dan slap. Leg de rat nu op zijn rug en bepaal waar je net naast het borstbeen het kloppen van het hart het duidelijkst voelt, dat is je insteekopening. Het rattenhart klopt heel snel zal je merken. Steek de naald nu verticaal omlaag en voer hem op in de richting van de wervelkolom. Trek tegelijkertijd voorzichtig aan de zuiger tot de spuit zich met bloed vult. Je moet zoveel mogelijk bloed opzuigen. Op een gegeven moment zal de aanvoer van het bloed stoppen. De rat is dan dood. Je kan deze naast je in de plastic bak leggen en de volgende uit zijn kooitje halen. Het bloed verzamelen we in de kolf die op je tafel staat. Is het duidelijk?’

Ik heb het allemaal gedaan. Het speelde zich af tijdens de wetenschappelijke stage van mijn geneeskundestudie in een groot onderzoeksinstituut in Parijs, ruim veertig jaar geleden.

Deze herinnering komt boven tijdens de schrijfretraite onder begeleiding van dichter en schrijver Tjitske Jansen waaraan ik afgelopen week deelnam. Zij is een meester in het beschrijven en uitwerken van persoonlijke herinneringen en dat staat dan ook centraal in de schrijfretraite. Het is niet gek dat juist deze Parijse herinnering als een van de eerste bij me komt bovendrijven. Want ik denk hier nog vaak aan. Zie mezelf weer zitten in die kille laboratoriumzaal met uiteindelijk een hele stapel zachte witte lijken naast me. Geofferd voor de wetenschap, hun bloed gegeven voor de ontwikkeling van immunotherapie van leukemie. En ik was het die hun leven nam.

Wie wil mag aan de andere deelnemers voorlezen wat hij geschreven heeft. Ik steek mijn hand op. Als ik het voorlees raak ik ontroerd. Ik schaam me ook, merk ik. Ik voel me een dader. Een van de deelnemers vraagt zich af of ik het niet voorlees om alsnog getroost te worden. Ik snap eerst niet wat ze bedoelt maar dan realiseer ik me dat dit klopt. Ik kon indertijd niet praten over wat het met me deed. De cultuur in het instituut was er niet naar en mijn Frans was er niet goed genoeg voor. Ik durfde het ook niet. Wilde me niet laten kennen, wilde een echte wetenschapper zijn, patiënten redden en daar hoorde nu eenmaal het gebruik van proefdieren bij.

Een andere deelnemer vraagt me hoe het tegenwoordig gaat met dat met elkaar bespreken van wat je onzeker en kwetsbaar maakt, wat je verwart of waar je je over schaamt, over waar je grenzen liggen? Kunnen studenten en dokters dat tegenwoordig beter? Goeie vraag. Ik ben bang nog steeds veel te weinig. Wat denkt u?