Blogs & columns
Blog

Psychiater P.C. Kuiper én zijn strijd met zichzelf

4 reacties

Viermaal kruiste de Amsterdamse psychiater P.C. Kuiper mijn levenspad. Ik heb hem nooit in levende lijve ontmoet, maar toch liet hij elke keer een onuitwisbare indruk achter. Altijd bleef er namelijk iets hangen. Best intrigerend eigenlijk. Hoe dat precies in elkaar stak, daar ben ik nooit goed achter gekomen. Maar die puzzel kan met de fascinerende biografie Strijd om de ziel van Koen Hilberdink nu wellicht wel gelegd worden.

Neurosenleer

Mijn eerste ontmoeting was ergens midden jaren zeventig van de vorige eeuw in de grote studiezaal van de Groningse universiteitsbibliotheek. Want ook in Groningen was zijn neurosenleer verplichte leerstof.

Het bleek een hardcore psychoanalytisch leerboek. Ik viel van de ene verbazing in de andere. Zo had ik nog nooit naar de binnenwereld gekeken. Ik was enthousiast over zijn beschrijvingen van de afweermechanismen – erg inzichtgevend –, maar knapte behoorlijk af op de Freudiaanse drifttheorie, en curieuze begrippen als penisnijd en negatief oedipuscomplex, met de daaraan gekoppelde schuld- en boetecomplexen.

Ik kon me daar geen enkele voorstelling bij maken. Ik weet dat gebrek aan begrip aanvankelijk aan mijn ontbrekende klassieke opvoeding. Ik had per slot van rekening ‘maar’ HBS-B gedaan en geen gymnasium. Maar bovenal was ik drukdoende mezelf van mijn eigen streng protestantse dogma’s te bevrijden en had geen enkele behoefte aan een nieuwe verklarende fundamentalistische heilsleer.

Zijn stelling dat homoseksualiteit een ziekte was, vond ik regelrechte kletskoek. Nogal buitenaards bovendien. Als dat namelijk zo zou zijn dan bevond ik mij in een nogal ziekelijk gezelschap. Een aantal van mijn vrienden en vriendinnen hadden in die tijd net voldoende moed bij elkaar geraapt om uit de kast te komen.

In de Groninger medische wereld bleef het starre psychoanalytische denkraam echter jarenlang toch de maat der dingen. Ik sloot mijn mondelinge examen psychiatrie dan ook af met slechts een zesje. Mijn beheersing van de klassieke psychoanalytische leertheorie was te mager bevonden en mijn bemerkingen erop werden in het geheel niet geapprecieerd.

Openbaar mea culpa

In 1981 kruiste ons pad zich voor de tweede keer. Kuiper had namelijk in het hol van de leeuw – het COC-gebouw in de Rozenstraat in Amsterdam – in het openbaar afstand genomen van zijn kijk op homoseksualiteit. En dat werd ook in de Groninger homoscene met gejuich en instemming ontvangen én gevierd. Zijn argumentatie bleef onnavolgbaar, maar het was een even noodzakelijke, als toch ook dappere daad.

Ver heen

Zijn boek Ver heen over zijn eigen jarenlange ernstige depressie sloeg in als een bom. Ik kende geen boek dat de depressie zo invoelbaar en ‘levendig’ van binnenuit beschreef. Ook zijn optreden bij Adriaan van Dis – naar aanleiding van het verschijnen van het boek – staat me nu nog steeds bij.

Wat een diepte, wat een verhaalkracht. Het sloeg bij mij extra aan, omdat ik begin jaren tachtig in slechts korte tijd een fors aantal verwanten en vrienden ben kwijtgeraakt door suïcides na ernstige depressies. Ver heen verklaarde, verdiepte, maakte het invoelbaarder én stemde mij beetje bij beetje wat milder.

Strijd om de ziel

En dan ligt nu Strijd om de ziel over de opkomst en ondergang van P.C. Kuiper van biograaf Koen Hilberdink in de boekhandel. Hiermee is de puzzel over de mens Piet Kuiper wellicht te leggen.

Hilberdink schrijft hem postuum uit de kast. Uit dagboeken blijkt dat hij al vrij vroeg praktiserend homo was. En daarmee komt alles – ook Ver heen over zijn ernstige depressie – in een heel ander daglicht te staan. Bovendien blijkt de verzwegen homoseksualiteit niet de enige steen in de schoen. Wat bijvoorbeeld te denken van zijn onmetelijke behoefte aan bewondering? Om gezien, en gekend te worden?

Ik blader door zijn Hoofdsom der psychiatrie (ook verplichte leerstof) en blijf hangen op pagina 7. Kuiper staat daar stil bij de angst dat er ‘zaken’ ontdekt kunnen worden, die beter toegedekt kunnen blijven. Want ‘we zijn bang om betrapt te worden’. Het is ‘de angst voor ons eigen innerlijk’ zo legt hij uit. En dat schreef hij in 1973.

Hilberdink schreef een even ontluisterende, als ook ongemakkelijke biografie. Ook over de toen heersende medische en psychoanalytische inteeltcultuur. Volstrekt bizar eigenlijk. Het is een prachtig tijdsdocument geworden. In één woord: fascinerend.

Ik ben er nu dik twee weken mee bezig en dit is al mijn derde rondje door het boek. Ik kan u maar één ding aanraden: lees het boek. Het is meer dan de moeite waard.

zie ook

  • Strijd om de ziel

    ‘Briljante psychiater die zelf gek werd’, kopte de Volkskrant op 13 februari 2002. Het betrof het overlijdensbericht van psychiater Pieter Cornelis Kuiper, geboren in 1919, die in 1988 met Ver heen een bestseller over zijn eigen depressies schreef.

  • ‘Dermatologen hebben veel last van leefstijlinfluencers’

    In de studio is dermatoloog Annemie Galimont en met haar praten we onder andere over haar strijd tegen desinformatie. Henk pitcht een biografie van de bijzondere psychiater Kuiper in de nieuwe Mening van Maassen en Eva moest goed zoeken naar een tuchtzaak waarbij een dermatoloog betrokken was. Vervolgens een gesprek met plastisch chirurg Nick Brinkman over mutilerende bijtwonden van vechthonden en als praktijkperikel een nogal prijzig crèmepje.

Alvast wat inlezen? Dat kan!

Over Strijd in de ziel:

1. Recensie NRC: Onthutsend beeld van invloedrijk psychiater

2. Recensie Trouw: Biograaf schrijft psychiater Piet Kuiper postuum uit de kast

3. Interview met biograaf Koen Hilberdink – NRC – Zijn eigen leugens moeten Kuiper kapot hebben gevreten

4. Zeer inzichtelijk – aanrader - video over boek presentatie met biograaf Hilberdink en aantal psychiaters

5. Recensie biografie portaal – ‘verdraag me maar ‘ – ook erg aardig

6. Recensie De Jonge Psychiater- ‘moeilijk weg te leggen’

7. Inzichtgevende persoonlijke impressie van Christien Brinkgreve – Trouw – Koud, wraakzuchtig en vol penisnijd

Over Ver heen:

8. Indrukwekkend interview PC kuiper - met Adriaan van Dis – over Ver Heen

9. Ver heen – NRC recensie – 1989

10. Hoofdstuk negen - Beter Worden - uit Ver heen

Ook van Dolf Algra
              • Dolf Algra

                Dolf Algra (1952) was tot voor kort zelfstandig bedrijfsarts en adviseur in Rotterdam.  

              Op dit artikel reageren inloggen
              Reacties
              • A.F. Algra

                Commentator zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam

                Lees ook deze ! Een bijzonder fraaie column van Bert Keizer over PC Kuiper en biografie van Hilberdink in de Trouw van 20 april. Buitengewoon knap geraakt !

                https://www.trouw.nl/zorg/aangrijpend-levensverhaal-van-een-bijzondere-en-ongelukkige-p...sychiater~b3ed9ee0/

              • Y. de Kok

                Psychiater, Den Haag

                Een ontluisterende en ongemakkelijke biografie is een treffende omschrijving van Strijd om de Ziel. Ik heb Kuiper nooit ontmoet en nooit college horen geven, maar heb nog wel Neurosenleer “mogen” lezen en heb de echo’s van zijn volstrekt abjecte opva...tting over homoseksualiteit nog wel gehoord.
                Verbijsterend om te lezen hoe hij zijn opvattingen schreef zonder rekening te houden met de ook toen al verlichtere psychoanalytische opvattingen en de inmiddels aangepaste DSM waar homoseksualiteit al als stoornis uit was weggehaald. Ontluisterend ook om te lezen hoe leugenachtig hij zichzelf beter probeerde voor te doen, oa door een verzetsverleden te verzinnen bij een baan in Amerika, en hoe Ver heen als openhartig werd gepresenteerd, maar hoe daarin ook juist relevante zaken waren weggelaten ( homoseksualiteit, hoewel voor de goede lezer wel te herkennen, maar ook eerdere depressies). Bij het lezen van dit boek ben ik des te blijer met de spijtbetuigingvan de NVvP over eerdere “behandelingen” van homoseksualiteit. En ik ben zeker zo blij dat de jonge collega’s de naam Kuiper niet kennen. Daar zal dit, overigens goed geschreven boek, niets aan veranderen.

              • J.M. Keppel Hesselink

                arts-farmacoloog, Bosch en Duin

                Ik heb 'Ver heen' toen met rode oren gelezen, wat een fascinerend boek was het. Zijn 'Neurosenleer' is een tijdsdocument, maar ook tegelijkertijd nog steeds waardevol. Vooral nu we in deze wereld a et inzicht op het 'innerlijk' verloren zijn. Dank z...ij de statistische methode (DM). Het wordt tijd dat we ook weer eens de boeken van Prof. J.H. van den Berg gaan lezen over metabletica. Bijvoorbeeld zijn boek 'De reflex'. Ik zal daar ook eens wat over Bloggen. Leuk dat je Kuiper uit het vergeetboek schrijft. Hij verdient dat.

                • A.F. Algra

                  Commentator zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam

                  Deze prachtige biografie is voor mij aanleiding om Ver heen te herlezen. want ik ben eigenlijk wel benieuwd hoe ik er - 25 jaar later- en met dit levensverhaal in mijn achterhoofd - nu tegen aan kijk. @ dank !

                  Zelf heb ik veel gehad aan de boe...ken van Irvin Yalom, ook een erg interessante denker en therapeut . Zijn (auto)biografie 'Dicht bij het einde, terug naar het begin' was ook inzichtgevend in de ontwikkeling van de psychiatrie (wel sterk Amerikaans ingekleurd, maar even zo goed)

                  In de tijd van Kuiper was ik - zoals zo veel andere jonge medisch studenten nogal in de ban van Wie is van Hout van Jan Foudraine. Erg aardig in dit verband is Psychiaters zijn niet gek, onder redactie van oa Jan Swinkels, waarin vijftien psychiaters hardop over het vak vertellen.

                  Iemand merkte op dat de huidige generatie psychiaters het luisteren en praten verleerd zouden zijn. Dat vond ik een doordenkertje. Of het waar is weet ik niet. Maar wellicht wel tekenend.

                  Maar ja: als je niet meer luistert naar het verhaal achter het verhaal ...dat lijkt mij vooral ook de les van Kuiper.

                  Dank ook voor de tip van van der Berg Metabletica. Goeie, ook zo'n oude klassieker. Kan die de tijdgeest weerstaan ?

                  Kortom: er is werk aan de winkel

                  link naar interview Yalom
                  https://www.filosofie.nl/irvin-yalom-onze-grootsheid-schuilt-in-het-vermogen-over-onszelf-na-te-denken/

               

              Cookies op Medisch Contact

              Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.