Pavlov slaat toe: Ziekenhuis failliet? Meer toezicht!

‘Minister belooft scherper toezicht op ziekenhuizen’, kopte het NRC vorige week nadat fulminerende Kamerleden hierop hadden aangedrongen. Het NRC opent: ‘De minister was een dokter die toekeek hoe zijn patiënt overleed en daarna de uitvaart begon te regelen, zei SP-leider Lilian Marijnissen. Hij reed stuurloos tegen een boom, volgens PVV-Kamerlid Fleur Agema.’

Het is niet voor het eerst dat de SP en PVV schouder aan schouder optrekken tegen de minister van VWS. Ook CDA-leider Buma, nooit te beroerd voor ‘populisme light’, vond dat de oorzaak van de problemen ‘het liberale rendementsdenken’ was. Curieus. Dat het oordeel over het faillissement niet zo zwart-wit is als immer in simpele oplossingen gelovende politici denken, heb ik hier uitgelegd. Vandaag gaat het over iets anders: de ultieme politieke pavlovreactie bij ieder incident: het pleiten voor meer toezicht. De Kamer nam als voorschot alvast een pakket maatregelen aan om eventuele toekomstige faillissementen te verhinderen of in betere banen te leiden.

Nu is het altijd verstandig lessen te trekken uit een voorval als dit, maar er zijn maar liefst vijf redenen waarom meer toezicht een slecht idee is.

1. De ziekenhuiszorg is al bureaucratisch genoeg

Er is toezicht van de NZA, de ACM, de inspectie, de zorgverzekeraars, er is een raad van toezicht en een cliëntenraad. Voorts heeft de gemeenteraad nog iets te vertellen alsook het ministerie. En dan vergeet ik er nog een stuk of wat. Al dat toezicht kost geld en leidt regelmatig tot frustratie van het personeel dat liever de handen aan het bed heeft. Het pleiten voor meer toezicht is alleen daarom al onzalig.

2. Bureaucratie is niet alleen een kwestie van geld en frustraties

Als je een ziekenhuis met professionals onderwerpt aan complex en gedetailleerd toezicht, dan ben je de relatie aan het formaliseren en juridiseren. De gevolgen zijn dat de professionals zich in toenemende mate gaan gedragen naar de regel. Mensen voelen zich dan steeds minder verantwoordelijk voor waar het echt over moet gaan en zien gedrag dat binnen de regels past als goed gedrag in plaats van te varen op hun eigen morele kompas.

3. Meer toezicht leidt tot een maakbaarheidsillusie

Het is een illusie dat met meer toezicht wanbeheer voorkomen kan worden. Voor iedere nieuwe regel wordt een nieuwe uitzondering gevonden. Complexiteit moet je niet beantwoorden met complexiteit, dat weten we van het bankentoezicht. En meer controle vanuit de overheid op die ‘gewetenloze kapitalisten’ is ook al een illusie. Ook in staatssystemen als de NHS komen falende ziekenhuizen regelmatig voor. 

4. Toezicht moet niet meer, maar anders

Als toezicht de aandacht vaker vestigt op collectiviteit, moraal en ethiek in plaats van op bureaucratische regels is de kans groter dat een organisatie zelfreinigend vermogen inzet als er dingen uit de rails dreigen te lopen. Dat is goedkoper én effectiever, met als bonus dat het ook motiverender is voor het personeel. Simpel is dat uiteraard niet, maar waar een wil is, is een weg.

5. Toezicht moet niet meer, maar eenvoudiger

Toegenomen complexiteit ligt zelden aan de toezichthouders zelf, die vaak een juridisch goed omschreven taak moeten uitvoeren, maar aan de nodeloos complexe financiering van ziekenhuizen. Accountants die jaarrekeningen niet eens meer fatsoenlijk kunnen beoordelen, bestuurders die eigenlijk geen idee hebben hoe hun ziekenhuis er financieel bij staat en zorgverzekeraars die noodgedwongen ezeltje-prik spelen: geen wonder dat er dan toestanden kunnen ontstaan.

Kamerleden, houd een keer op met die gratuite pleidooien voor meer toezicht. Ga eens pleiten voor een ander en eenvoudiger toezicht. U zult niet alleen de zorg beter maken, maar ook nog veel applaus krijgen. Om te beginnen van mij.