Patiënt zijn is een sisyfusklus

Patiënt zijn is iets wat ons ontzettend slecht past, zeker door de nu gangbare complexe inkleding van die rol. Ziek zijn is al ingewikkeld genoeg. Pijn of ander ongemak roept een natuurlijke, evolutionaire reactie op: we trekken ons terug en zoeken soelaas. Maar patiënt zijn botst frontaal met onze psychologische basisbehoeften.

Om goed te kunnen functioneren moet het met ons gevoel van autonomie, competentie en verbondenheid helemaal snor zitten (zelfdeterminatietheorie). Een medische hulpvraag leidt ongelukkigerwijs doorgaans tot een aaneenschakeling van ondermijnende gebeurtenissen op dit gebied.

Om te beginnen vormen spreekkamer en ziekenhuisbed onbekend en gevaarlijk terrein, waar fysieke beschadiging dreigt. Bovendien worden we ineens afhankelijk van de welwillendheid van vreemden, moeten we van alles doen of ondergaan wat we niet kennen en niet kunnen overzien, worden we geconfronteerd met onze beperkingen en drastisch beknot in onze zeggenschap. Dat we dan ook nog eens omgeven zijn door myriaden mensen met wie we geen band hebben, vermenigvuldigt alle kwellingen. In het gewone leven zouden we bij aanzienlijk minder al ijlings de benen nemen.

De botsing wordt nog groter als zorgverleners er een schepje bovenop doen, zoals de oncoloog tijdens de vijfjaarscontrole van een kennis. Ze zei: ‘Je hebt geen keuze, dit is wat ik het beste vind’, en ze schreef alvast de aanvraag voor een CT-scan. Of de radiotherapeut tijdens een intakegesprek in de bestralingskliniek. Hij liet duidelijk zijn ongenoegen blijken over het feit dat mijn zieke collega een zware operatie in een ziekenhuis vlak over de grens had laten uitvoeren: ‘Ik vraag me af wat u bij ons komt doen’. Ook de ergotherapeut in mijn korte revalidatietraject vond het nodig om me te kapittelen. Toen ik belde om te zeggen dat vier keer in de week naar het ziekenhuis gaan een uitputtingsslag voor mij was, zei ze: ‘Je hebt al een afspraak gemist, dat kan zo niet’.

Als onze psychologische basisbehoeften zo op de proef worden gesteld, moeten we als patiënt over welhaast bovennatuurlijke vaardigheden beschikken om onze innerlijke weerstand te beteugelen, de motivatie niet te verliezen en de dag nog een beetje prettig door te komen. Nu bestaan er voor vrijwel alle functies in de gezondheidszorg vaardigheidstrainingen, maar niet voor patiënt zijn. Deze rol moeten we on the job leren. En dus beginnen we er steevast te laat mee: als we al ziek en zwak zijn en nauwelijks in staat om goed voor ons eigen welbevinden te zorgen. Geen wonder dat het dan ook vaak fout gaat. We worden boos of lastig, gaan mopperen, ontwikkelen een hospitalisatiesyndroom of learned helplessness, of we ontkennen simpelweg onze klachten en weigeren naar de dokter te gaan. Als een getormenteerde dirigent proberen we de dissonanties in ons hoofd op te lossen.

Voor een optimaal verloop van onze patiëntenrol, kunnen we dan ook niet zonder goed getrainde professionals die zoveel mogelijk rekening houden met onze psychologische basisbehoeften. Die bijvoorbeeld steeds blijven uitleggen wat er gaat gebeuren, aansluiten bij onze verwachtingen en ons enige autonomie gunnen. Gelukkig ook zijn er steeds meer instrumenten die het traject ondersteunen, zoals Begin Een Goed Gesprek, 3 Goede Vragen, Samen Beslissen, thuisarts.nl en Vraaggerichte Zorg. Leuk zal het nooit worden, maar misschien wel makkelijker.