Oorlog in Amsterdam: onze tribal genes worden geactiveerd

Voetbal is tribal. Ajax tegen Maccabi Tel Aviv. Met de moderne media is er voor je het weet een kleine lokale oorlog. En iedereen denkt: waarom? En niemand denkt na volgens de lijnen van onze medische en biologische wetenschap. Dit is niet onverwacht. We zijn een soort met tribal genes. Deze genes regeren ons gedrag als we ons niet voldoende geciviliseerd gedragen. Ik zal het verder uitleggen.

In de moderne grote steden zien we een opvallende trend: terwijl stedelijke centra steeds multicultureler worden, lijkt de sociale cohesie juist af te nemen. In plaats daarvan neemt intolerantie toe en identificeren mensen zich steeds sterker met groepen die op basis van afkomst, cultuur, of overtuiging ontstaan. Deze verschijnselen kunnen worden verklaard door een combinatie van sociologische en biologische factoren, waarbij onze genetische erfenis – de zogenaamde tribal genes – een verrassende rol speelt. Onder druk van overbevolking en hoge populatiedichtheid worden deze tribal genes geactiveerd, wat kan leiden tot zelfdestructief gedrag als een regulerend mechanisme.

Onze voorouders leefden in kleine, hechte groepen waarin overleving grotendeels afhankelijk was van solidariteit binnen de groep en afbakening tegenover buitenstaanders. Deze groepsbindingen werden versterkt door genetische factoren die het sociale gedrag en de samenwerking bevorderden. Genen zoals het OXTR-gen, dat de werking van oxytocine (het ‘knuffelhormoon’) beïnvloedt, en het AVPR1A-gen, dat de werking van vasopressine reguleert, spelen hierbij een sleutelrol. Deze genen verhogen het vertrouwen en de loyaliteit binnen de eigen groep, maar kunnen ook leiden tot wantrouwen en zelfs vijandigheid ten opzichte van buitenstaanders. Dit was evolutionair voordelig in een situatie van beperkte middelen, waarin het beschermen van de eigen groep essentieel was.

In moderne steden, waar een ongekende bevolkingsdichtheid heerst, activeren deze tribal genes zich in een omgeving waarvoor ze niet ontworpen zijn. Waar er ooit ruimte was voor stammen om zich geografisch van elkaar te onderscheiden, worden mensen nu gedwongen om met verschillende culturele en sociale groepen dicht op elkaar te leven. Dit leidt tot spanningen: instinctief voelen mensen zich aangetrokken tot hun eigen groep, een neiging die versterkt wordt door de werking van genen zoals het MAOA-genen het SLC6A4-gen. Deze genen beïnvloeden respectievelijk agressie en serotoninehuishouding, waardoor emoties als wantrouwen en vijandigheid gemakkelijker kunnen escaleren in de dichtbevolkte stedelijke context.

Het concept van ‘tribes’ in de stad is ook zichtbaar in de manier waarop groepen zich afbakenen, symbolen creëren, en loyaliteit aan de eigen subcultuur versterken. Dit soort gedrag is gebaseerd op de werking van onze tribal genes, die ervoor zorgen dat we verschillen benadrukken om de controle te behouden. Hierdoor ontstaan wij-tegen-zij-dynamieken, waarin elke groep zijn eigen identiteit cultiveert en beschermt tegen buitenstaanders. Onze natuurlijke territorialiteit en bescherming van de in-groep, versterkt door genen zoals het DRD4-gen (betrokken bij nieuwsgierigheid en exploratief gedrag), zorgt ervoor dat we ons gemakkelijk afsluiten van andere groepen en sneller conflicten aangaan wanneer die ons territorium of onze identiteit bedreigen.

In deze setting kan intolerantie zelfs dienen als een biologisch regulerend mechanisme. Net zoals dierenpopulaties zichzelf reguleren door afname in vruchtbaarheid of verhoogde agressie bij overbevolking, lijken ook menselijke samenlevingen zich onder populatiedruk deels zelf te reguleren door conflicten en segregatie. Hoewel destructief, zorgt dit gedrag op de lange termijn voor een zekere balans in de groep: grenzen worden verstevigd, en conflicten kunnen de bevolkingsdruk verlichten, hoewel dit natuurlijk niet zonder sociale kosten komt.

Om deze genetisch gedreven neiging tot tribal gedrag en zelfregulatie te overstijgen, is veel bewustzijn nodig. Door te begrijpen hoe onze biologie ons gedrag beïnvloedt, kunnen we deze patronen herkennen en beter omgaan met de stedelijke spanningen die eruit voortvloeien. Onze steden zullen zich moeten blijven ontwikkelen en nieuwe vormen van harmonie en cohesie ontdekken. Inzichten in onze eigen biologie, zoals het begrijpen van de invloed van het OXTR-, AVPR1A- en DRD4-gen, kunnen ons helpen om beter om te gaan met onze natuurlijke neigingen en hopelijk een stedelijke samenleving te creëren waarin diversiteit en verbondenheid hand in hand gaan. Maar het overwinnnen van het aanzetten van tribal genes is een heel sterk mechanisme. Ik ben zelf niet zo optimistisch dat we dit proces kunnen keren.