Ontwikkelingshulp: Teach the man to fish

Ik hou van gefundeerde kritiek. Kritiek zet aan tot zelfreflectie en zorgt voor verandering en vooruitgang. Zo kijk ik terug op een recente ‘Fly-in Medical Mission’ in Ethiopië.

Tropenarts Thom Hendriks beschrijft in Medisch Contact dat veel dokters de positieve impact van hun chirurgische missie overschatten en dat het evalueren van hun uitkomsten vaak ontbreekt. Oud-tropenartsen en lokaal personeel beklagen zich nogal eens over stagiaires en andere kortstondige passanten die zich in Afrika als een olifant in de porseleinkast gedragen. Belerend, superieur en vol ongepaste westerse dadendrang. Medisch antropologe Judith van de Kamp beschrijft dat heel goed in haar proefschrift Behind the smiles. Verder schrijft ze daarin: ‘Het is hoog tijd dat we beter leren reflecteren op onze eigen rol, en welke systemen we in stand houden met ons gedrag’. Inmiddels discussieert de WHO over richtlijnen en een aantal Afrikaanse landen geeft een raamwerk waaraan medische missies moeten voldoen. Ik zeg: ‘Goed zo! Wees vooral kritisch!’

Veel medische organisaties behandelen patiënten beter dan de lokale dokters. Veel meer moet het motto zijn ‘Teach, and please, the resident’. Grote organisaties als ‘Smile Train’ zetten tegenwoordig op hun website: ‘Teach the man to fish’. Dus: doe nooit alles alleen. Laat scholing centraal staan. Sluit overeenkomsten met universiteiten en ziekenhuizen en bovenal maak jezelf op de lange termijn overbodig. Maar ook: geniet van de bijzondere casuïstiek en ook van de afwezigheid van al die verplichte werkoverlegsituaties, en van de vaak prachtige Afrikaanse avonden. En bovenal geniet van al die lokale, soms traditionele Afrikaanse wijsheden want: ‘Alleen van het bed waarin je geslapen hebt ken je de vlooien’.

Zo verdwijnen, hopelijk, steeds meer de alleen maar opererende dokters en zusters en ontstaat een nieuwe groep vrijwilligers: ‘die graag willen onderwijzen’. Vaak ook nog eens met kruisbestuiving: de visiterende dokter krijgt les in lokale wijsheden, en zal steeds vaker bereid moeten zijn om ook wat te ‘leren’ en daarvoor open te staan. Ervaringen die overigens in mijn eigen kikkerlandje ook weer zijn uit te dragen. Want wat je bovenal mee terug neemt, is meer flexibiliteit en relativeringsvermogen en mij brengt het vaak, na een week ‘postoperatieve’ vermoeidheid, een tomeloze nieuwe energie.

Thom Hendriks pleit voor toekomstig  samenwerken middels een veranderende ‘diagonale aanpak’ waarin volgens mij de ‘Fly-in Medical Mission’ meer ‘Mission on the Move’ of beter ‘Move in Mission’ moet worden.