Noblesse oblige

Het is 1 mei. Dag van de Arbeid. In Zweden een vrije dag. Ik sta in de prestigieuze hal van het Stockholmse Stadshuset. Toeristen vergapen zich aan het strakke interieur van de Nobelzaal. In deze deftige eetzaal vindt het jaarlijkse diner met de Nobelprijswinnaars plaats. Vele beroemdheden zijn hier geweest.

In september worden de prijswinnaars voor 2018 bekendgemaakt. Elk jaar vindt op 10 december (de sterfdag van Alfred Nobel) de uitreiking van de prijzen plaats in het Stockholmse Kulturhuset. Ook de prijs voor geneeskunde en fysiologie. Drie Nederlanders hebben de afgelopen eeuw deze prijs gekregen. Willem Einthoven in 1924 voor de ontdekking van het ecg. Christiaan Eijkman in 1929 voor de ontdekking van vitamines. Niko Tinbergen in 1973 voor het sociale gedrag van dieren. De Nederlander Ben Feringa kreeg in 2016 de Nobelprijs voor scheikunde voor zijn ontwerp en synthese van moleculaire machines. Zeer relevant voor de geneeskunde, omdat door zulke moleculaire mechanismen geneesmiddelen op hun werkingsplaats kunnen worden gebracht.

Dit jaar is er een kink in de kabel. De Zweedse Academie heeft besloten de Nobelprijs voor literatuur voor 2018 niet uit te reiken. Niet omdat het ontbreekt aan goede literatuur. Maar vanwege een seksschandaal dat het comité zelf raakt. Een aantal leden is opgestapt omdat de man van een comitélid achttien vrouwen zou hebben lastiggevallen of misbruikt. Het comitélid zelf wordt ervan beschuldigd dat zij de naam van de kandidaat-prijswinnaar maar liefst zeven keer heeft laten uitlekken. Daardoor acht het comité zichzelf gecompromitteerd. Dat geeft aan hoe scherp op de snede men in Stockholm oordeelt. Niet alleen de prestaties van de genomineerden worden gewogen. Ook het eigen aanzien. Zijn er omstandigheden die dat aanzien dreigen te ondermijnen? Dan past terughoudendheid. Noblesse oblige. We moeten zuinig omgaan met Alfred Nobels erfenis. Maar ook met het prestige van zijn prijs.

Is de kou nu uit de lucht? Was dat maar waar. Een veel ernstiger bedreiging van het Nobelprestige dient zich aan. Dat speelt bij de Nobelprijs voor de vrede. Die is al vaker uitgereikt met een politiek doel. Bepaald niet onomstreden was de toekenning van de prijs aan Theodore Roosevelt (1906), aan Aung San Suu Kyi (1991), aan Yasser Arafat (1994). Dat leidde tot hevige protesten. Of tot de eis om de prijs weer af te pakken. Vorige week riep de Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in dat Donald Trump de Nobelprijs voor de vrede verdient. Vanwege zijn inspanningen om Noord-Korea te bewegen zijn kernwapenprogramma te beëindigen. Misschien hunkert Moon Jae-in zelf ook naar de prijs. Zijn suggestie is absurd. Het kernwapenprogramma is helemaal niet gestopt. Noord-Korea zegt alleen dat ze daarover willen praten. Trumps eerdere bejegening van Noord-Korea – dreigen met volledige vernietiging – heeft weinig met vrede te maken. De Nobelprijs voor de vrede is geen beloning voor terroristen die tijdelijk afzien van terreur. Zelfs niet voor terroristen die zeggen tot inkeer te zijn gekomen. De vredesprijs is misplaatst voor een staatshoofd dat dreigt met geweld en het ongebreideld wapengebruik in eigen land geen strobreed in de weg legt. Trump voelt dat drommels goed. Hij dekt zich hiertegen in. Hij zegt nu de prijs helemaal niet te willen. Zo vergroot hij de kloof met zijn voorganger Obama die de prijs eerder wel kreeg. Het speculeren over de Nobelprijs dient zo Trumps politieke doelen.

Het prestige van de Nobelprijzen wordt geschaad door een opportunistische wijze van toekenning van de vredesprijs. Collaterale schade dus. Stel je voor dat dergelijke politiek zou meespelen bij de toekenning van de geneeskundeprijzen. Moet Jomanda de Nobelprijs krijgen omdat ze onder druk is gestopt met haar healings? Moet Cornelis Moerman de Nobelprijs krijgen omdat hij op zijn sterfbed is gestopt met roken? Moet de tabaksindustrie worden beloond voor de introductie van de elektrische sigaret? Absurde ideeën. De Nobelprijs als beloning voor het stoppen met bedrog, voor het (te) late berouw, voor het toebrengen van minder gezondheidsschade. Dergelijk gemarchandeer zou het aanzien van de prijs dramatisch ondermijnen. De Zweedse Academie heeft laten zien dat ze bij interne problemen haar rug recht kan houden. Dat geeft vertrouwen dat ze zich ook door drogredeneringen van buiten niet zal laten misleiden.