Nepnieuws

UTRECHT, 1 augustus 2017. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) waarschuwt sigaretten met bepaalde codes niet te roken vanwege te hoge concentraties fipronil. Wie een hoge dosis fipronil binnenkrijgt, kan misselijk worden, overgeven, buikpijn krijgen of duizelig worden, laat het RIVM weten. Ook is er kans op epileptische aanvallen. Bij langdurige inname kan fipronil schade aan lever en schildklier geven, en ook effect hebben op het zenuwstelstel.

De NVWA roept op bepaalde sigaretten niet te roken. Op alle pakjes sigaretten zijn nummers te vinden. Pakjes waarop het nummer X-NL-51266YY staat, moeten direct worden weggegooid bij het chemisch afval, omdat er een ‘acuut risico’ voor de volksgezondheid bestaat, aldus de waakhond voor voedings- en genotmiddelen. Wat dit ‘acute risico’ precies inhoudt, is onduidelijk, omdat zowel het RIVM als de NVWA niets zeggen over de feitelijke blootstelling aan fipronil door het roken van tabak.

Het RIVM meldt nog dat de tabaksplant Nicotiana tabacum die in veel landen wordt gekweekt door de klimaatverandering steeds meer last heeft van de tabakspijlstaartrups Manduca sexta. Tabakskwekers bespuiten de laatste jaren hun planten steeds meer met het insecticide fipronil om de schade aan hun oogst te beperken.

Tot zover het nepnieuws van vandaag. U had natuurlijk direct in de gaten dat dit een fakebericht is. Hoewel, de tabaksplant, fipronil en de tabakspijlstaartrups bestaan echt. Het mooie is dat de tabaksplant juist zelf nicotine maakt om bladluis en pijlstaartrups van zich af te houden. Daar heeft de plant geen fipronil voor nodig! Maar stelt u zich eens voor dat dit nepnieuws echt zou zijn gepubliceerd. Behalve een sigarettenkoopstaking van het rokende publiek en een strop voor de tabaksindustrie zou er ook een heel gunstig effect zijn. Namelijk dat die tienduizenden mensen die rondlopen met de intentie om te stoppen met roken maar dat steeds voor zich uit schuiven, door die fipronil een sterk motief krijgen om nu te stoppen. Dat zou vanuit public health-optiek een grote gezondheidswinst betekenen. Ik kan deze boude bewering natuurlijk niet bewijzen. Maar wel aannemelijk maken. Nepnieuws als public health-tool? Het heeft alles te maken met risicoperceptie.

Risico is kans maal effect. De grootte van een risico hangt af van de waarschijnlijkheid dat er gezondheidsschade optreedt, en de grootte van die schade. De perceptie hangt uiteraard af van de objectieve grootte van het risico. Maar er is vaak sprake van vertekening waardoor mensen risico’s kunnen overschatten of onderschatten. Grote risico’s worden gemakkelijk onderschat. Daarentegen worden klein risico’s juist snel overschat. Ook door de autoriteiten, die op safe willen spelen. Acute risico’s worden ook overschat. En risico’s op de lange termijn worden sneller gebagatelliseerd. Mensen overschatten risico’s ook als ze er geen controle over hebben. En ze onderschatten risico’s als ze menen het risico door eigen handelen te kunnen beheersen.

In het geval van de fipronileieren was er sprake van overschatting van het risico. Door de NVWA, die de consumptie van alle eieren ontraadde. Maar ook door het kopend publiek, dat de eieren in de schappen liet liggen. Ieder ei was potentieel besmet met fipronil. Beter geen ei dan één ei. Spelen op safe.

Terug naar het nepnieuws van de besmette sigaretten. Rokers onderschatten in het algemeen het risico van (blijven) roken. Ze denken dat ze er controle over hebben; ze kunnen toch immers zelf op ieder moment stoppen? Intussen roken ze verder. Het roken geeft geen acute schade, dus waarom zou je nú stoppen?

Dan komt ineens het fipronilbericht. Sigaretten kunnen besmet zijn. Je weet alleen niet zeker welke. Er worden codes verspreid, maar kun je die vertrouwen? Je hebt er geen controle over. Je kunt acuut ziek worden, zegt het bericht. Dus stop je meteen maar helemaal. Net als bij de eieren: overschatting van het risico. Je wilt geen acute fipronilvergiftiging.

Echte diehards laten zich natuurlijk niet van het roken afhouden door een beetje fipronil. Maar hoe zit het dan met dat kankerrisico? Ach, dat is de lange termijn. Je kunt altijd nog stoppen met roken op een moment dat het jou uitkomt. Dat bepaal je helemaal zelf. Dat voelt goed.