Naakt door de straten

Ik heb iets ontdekt! Soms heb je zo’n moment. Dat iets opeens zo duidelijk wordt dat je je afvraagt waarom je het niet eerder zag. ‘Eureka!’ riep Archimedes, naakt door de straten van Syracuse rennend, nadat hij in bad opeens besefte dat de opwaartse kracht op zijn lichaam even groot is als het gewicht van de verplaatste vloeistof. Mijn ontdekking is zeker niet zo groot als de wet van Archimedes, maar mijn opwinding is er niet minder om.

Waarover dan? Ik schrijf een boek over wat een psychische aandoening is. Daarover bestaat veel onduidelijkheid. Als we zeggen dat iets psychisch is, dan heeft dat altijd de bijsmaak dat het niet iets echts is. ‘We kunnen niks vinden dus het zal wel psychisch wezen.’ Psychisch wordt voorgesteld als iets ijls zonder oorzaak. Het gevolg is dat psychische aandoeningen niet serieus genoeg worden genomen. Iedereen begrijpt dat je niet naar believen je schildklierfunctie even kunt veranderen. En niemand zal ooit zeggen: ‘Doe niet zo epileptisch.’ Maar over de veranderbaarheid van psychische (ziekte)verschijnselen denken we veel makkelijker. ‘Je moet je eroverheen zetten. Je moet je er niks van aantrekken. Je moet het loslaten.’ Dat veranderen moet toch kunnen, want het zit immers ‘alleen maar’ in de beleving?

Wat ook sterk aan dat idee bijdraagt is de opdeling in zenuw- en zielsziekten. Neurologie gaat over verstoringen in de functie van zenuwcellen/neuronen, dus echte dingen en psychiatrie over verstoringen in het zielenleven, dus heel ijle dingen. Opeens werd me duidelijk wat hier niet klopt.

De suggestie wordt gewekt dat er aandoeningen zijn waarbij het lichaam, in dit geval de zenuwcellen, een rol speelt en aandoeningen waarbij de beleving een rol speelt. Maar in werkelijkheid komen deze twee aspecten bij elke aandoening voor. De naam ‘psychische aandoening’ doet er ook geen goed aan. Niet de aandoening is psychisch maar de symptomen van de aandoening zijn dat.

Bij een aandoening kijk je naar 1) de oorzaak (etiologie), 2) wat de oorzaak teweegbrengt in het lichaam, waaronder de hersenen (pathogenese) en 3) de daardoor optredende symptomen. Bij psychische aandoeningen gaat het in hoofdzaak om psychische symptomen, maar ook lichamelijke aandoeningen geven psychische symptomen, bijvoorbeeld pijn of moeheid.  

Echter, ook bij psychische aandoeningen is niet alleen maar sprake van symptomen. Ze komen niet uit de lucht vallen. Er ligt een pathogenese aan ten grondslag, waar zenuwcellen bij zijn betrokken. Als er psychische verschijnselen zouden bestaan die helemaal losstaan van een fysieke grondslag, dan zou dat bewijs zijn voor het bestaan van een spirituele werkelijkheid, los van de materiële wereld. Nu sluit ik niks uit, maar wat we over het algemeen zien, is dat beleving niet gaat zonder hersenen.

Er is geen wezenlijk onderscheid tussen psychisch verward zijn of neurologisch verward zijn. Het is een beschrijving op twee niveaus waarbij de neurologie in het voordeel is, omdat we daar dingen zichtbaar kunnen maken. Bij psychische aandoeningen is dat (op individueel niveau) nog niet het geval. Het serieus nemen van psychische aandoeningen wordt benadeeld door het WYSIATI fenomeen. WYSIATI staat voor ‘What you see is all there is’. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman benoemde hiermee onze sterke neiging geen rekening te houden met dingen die we niet zien/weten. We komen liever snel tot een (voor)oordeel. Jumping to conclusions, zoals dat zo mooi genoemd wordt (systeem 1-denken).

Oké. Dat was hem. Nu denk je misschien: Heb ik iets gemist? Wat was nou de ontdekking? Daar was ik al bang voor. Als het helder is dan snap je niet meer dat het ooit onhelder was. Eenvoud is het kenmerk van het ware.

Ik zal het toch nog even noemen. Mijn eureka was het besef dat de neurologie ervandoor gegaan is met de pathogenese, waardoor de indruk wordt gewekt dat er bij psychiatrie alleen maar beleving is.

En nee: ik liep niet naakt door Thesinge, want ik zat niet in bad.