Mindfulness is (niet) voor iedereen
5 reactiesVoor de zomer las ik een interview in de NRC met psychiater en kersverse hoogleraar stress en veerkracht Christiaan Vinkers. Vinkers pleit er in dat interview voor om bij mensen met stressklachten een persoonlijk profiel te maken. Mooi streven want mensen zijn nu eenmaal erg verschillend.
Uit het interview begrijp ik ook dat Vinkers mindfulness niet zo hoog heeft zitten omdat het bij hem averechts heeft gewerkt. En – zo vraagt hij zich af – wat moet je met mindfulness als je in armoede leeft en dat je voornaamste bron van stress is?
Nu wilde het toeval dat dit interview verscheen terwijl ik als mindfulnesstrainer samen met een maatschappelijk werker een stresstraining verzorgde in de Zeister wijk Vollenhove, een zogenaamde achterstandswijk. Deze training werd georganiseerd in het kader van het actiegerichte onderzoek ‘Chronische stress in de wijk’, door het landelijke expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos. In deze training vormt het oefenen van mindfulnessvaardigheden als vertragen en het met mildheid en compassie kunnen toelaten van lastige emoties en bijbehorende overtuigingen een belangrijke ondersteuning. Daarnaast is er in de training veel aandacht voor psycho-educatie over stress en het in kaart brengen van stress onderhoudende en verminderende factoren. Tot mijn verrassing (want ik was voor de training nogal sceptisch omdat ik net als Vinkers dacht: wat moet je met zo’n training als je niet eens weet hoe je je boodschappen deze week moet betalen) bleek het merendeel van de deelnemers bij de evaluatie ervan erg enthousiast. Zij voelden zich door de oefeningen van binnen rustiger. Een aantal was vast van plan bepaalde hen aansprekende oefeningen een plaats te geven in hun dagelijkse routine. En inderdaad: sommigen hadden – net als Vinkers – geen baat bij de oefeningen.
Ik was wel benieuwd naar ervaringen van anderen hiermee en heb daarom gebeld met huisarts Feia Hemke, die betrokken is bij de genoemde studie. Zij zei dat het onjuist is om te stellen dat mindfulness niet werkt als er sprake is van uitdagende omstandigheden. Haar ervaring was dat een groot deel van de deelnemers aan de studie positief rapporteerden over de mindfulnessoefeningen omdat deze een gevoel van rust en ruimte opleverden. En ook in deze populatie gold dat dit niet bij iedereen het geval was, sommigen hadden deze ervaring niet. Verder stelde zij dat het belangrijk is om mindfulness in te bedden in een breder palet aan hulpverlening, zoals psycho-educatie en schuldhulpverlening. Dat kan het effect ervan doen toenemen, afhankelijk van de specifieke context en het persoonlijk profiel. Ter illustratie vertelde Hemke dat de training gedaan was bij een groep Syrische statushouders. Die vonden aanvankelijk mindfulness maar niks. In de loop van de training ervoeren ze dat het toch waardevol was om de oefeningen te doen. Met name de lichaamsgerichte intentie ervan sprak hen aan. Dit laatste is overigens ook mijn ervaring. De afgelopen herfst was ik als medisch vrijwilliger actief in het vluchtelingenkamp op Lesbos en heb daar ook met vluchtelingen mindfulnessoefeningen gedaan.
Mijn conclusie is dat net als bij andere zorginterventies mindfulness om maatwerk vraagt. Het spreekt veel mensen aan maar niet iedereen, waarbij dit niet afhankelijk is van het al dan niet leven in uitdagende omstandigheden. Het is te hopen dat Vinkers zijn eigen ervaring met mindfulness kan relativeren en het bij onderzoek en behandeling van stressklachten de plaats gunt die het als goed onderzochte en effectieve stressinterventie verdient. Ook bij mensen met een persoonlijk stressprofiel van uitdagende omstandigheden als armoede of vluchteling zijn.
Lees ook
Arts, Pessotherapeut in eigen praktijk, Amsterdam
Als reactie op de term mindfulness en hoe die naar het Nederlands te vertalen, dacht ik na over de genoemde suggestie ‘Tegenwoordigheid van geest’. Dit woord benadrukt echter in mijn ogen maar een deel van ons wezen, waar is dan het lichaam?
‘Aanw...ezigheid’ of ‘Presentie’ geven mijns inziens meer weer waar het over gaat.
C.H. Vinkers
Psychiater, Amsterdam
Beste Bram,
Veel dank voor de prikkelende column. Helaas klopt het niet dat ik tegen mindfulness ben. Ik heb er geen negatieve ervaringen mee , noch heb ik er zelf geen baat bij gehad. Mijn punt was dat stress per definitie om persoonlijke oplossing...en vraagt, i.p.v. one-size-fits all. Ik zag dat je zelf mindfulnesstrainer bent. Heel goed, het kan echt een waardevolle toevoeging zijn!
Maar laten we afstappen van bijvoorbeeld mindfulness (of enige andere stressreducerende interventie) als generieke oplossing. Soms liggen andere oplossingen meer voor de hand. En laten we ook de wetenschap een rol spelen.
Heb je deze studie gelezen: https://ebmh.bmj.com/content/25/3/117 ?
De MYRIAD-trial onderzocht de effectiviteit van een mindfulnesstrainingprogramma op school in vergelijking met het normale schoolaanbod. Deze mindfulnesstraining op school bestond uit psychoeducatie met reguliere onderwijsmethoden en zeer korte mindfulnessoefeningen door schoolleraren. Aan de studie namen 8376 adolescenten deel (11-13 jaar) uit 84 scholen in het Verenigd Koninkrijk. De meeste leerlingen vielen in de 'lage' risicocategorie voor depressie (67,3%), en in de 'normale' risicocategorie voor sociaal-emotioneel-gedragsmatig functioneren (71,5%). Het mindfulness programma op school zorgde voor meer risico op depressieve klachten en minder welbevinden bij leerlingen, zowel direct na interventie als na 1 jaar follow-up. Een hoger risico op depressie was er vooral bij de jongste leerlingen (AMD=0,91, 95% CI 0,07 tot 1,76).
Kortom, dank voor je prikkelende column, maar ik ben geen tegenstander van mindfulness. Je zult in mij een kritische medestander vinden als je daar voor open staat!
[Reactie gewijzigd door Vinkers, Christiaan op 09-09-2022 13:33]
B.R. Tjaden
Huisarts
Dank Jan voor je reactie. Wat de naam mindfulness betreft: het is nu wel erg een container-begrip en dekt inderdaad de lading niet. Kabat -Zinn, die het concept rond stressreductie introduceerde spreekt tegenwoordig dan ook over ‘heartfulness’. Maar ...prima als mensen andere benamingen gebruiken zoals jij ‘tegenwoordigheid van geest’.
Wat jouw vraag van mogelijk negatieve effecten: zie
https://link.springer.com/article/10.1007/s12144-021-01503-2
Voor een review over adverse effects bij beoefenen van meditatie. Zeker goed om mee rekening te houden.
J.M. Keppel Hesselink
pijnarts, Bosch en Duin
Mooie observaties Bram.
Wat me echt boeit is of er condities zijn waarbij mindfulness averechts werkt. Bijvoorbeeld bij mensen met chronische pijnen met een hoge score voor catastrofiseren. Of om het ouderwets te zeggen, bij hypochondrische en neu...rotische stoornissen. In mijn ervaring kan dan de waarneming van chronische pijn in het hier en nu ook te veel naar de voorgrond schuiven. En dan averechts werken en zorgen voor toenemende pijnen en paniek aanvallen. Ook nam ik waar dat bij hartritme stoornissen aanwezig zijn in het hier en nu paniek kan doen toenemen, omdat de sensaties vergroot worden.
Ik vraag me daarom af of er dit soort contra-indicaties bekend zijn voor deze techniek. Of omdat het toevallige waarnemingen zijn die ik doe bij mijn patienten waarbij ik de techniek inzet.
Tenslotte: het woord mindfulness is natuurlijk vreselijk. Het gaat immers om het aanwezig zijn in whatever in het brein aankomt op dit moment, het moment van hier en nu, en niet om een volle mind...daarom is 'tegenwoordigheid van geest' een veel betere term volgens mij.
Maar dat terzijde.
[Reactie gewijzigd door Keppel Hesselink, Jan op 07-09-2022 19:49]
H. Pol
psychiater, Heerenveen
Het woord mindfulness staat inderdaad voor zoiets als tegenwoordigheid van geest. Deze Nederlandse term vind ik prachtig en verdient mijns inziens zeker de voorkeur boven de Engelse. Maar die laatste heeft niks met 'fullness of the mind' te maken ma...ar is gewoon het zelfstandig naamwoord van mindful: aandachtig.
Dat je met die aandacht ook moeilijke en in eerste instantie zelfs angstwekkende sensaties bemerkt is inherent. De kunst is natuurlijk om daarmee aan de slag te gaan en er niet voor op de vlucht te gaan maar 'erbij te blijven'. Wie die slag kan maken kan er veel baat bij hebben, zo niet dan zul je het als niet prettig of onwerkzaam ervaren. Het is zeker geen instant-methode om je goed te voelen.