Blogs & columns
Blog

Lekker lang leven

Plaats een reactie

Lekker lang leven, wie wil dat niet? Oud worden zonder gebreken. En gelukkig, zonder het gevoel dat alles voorbij is. Dat kan allemaal als je een goede genetische constitutie hebt. En je risicofactoren zo laag mogelijk weet te houden. Als je jezelf doelen blijft stellen.

Toch is een lang leven niet alleen iets van tegenwoordig. Eeuwen geleden waren er al mensen die heel oud werden. Ook toen was er al inzicht in wat je moest doen en laten om gezond oud te worden. Antieke gezondheidspreventie. Hebben we daar nog iets aan?

Ik ben in Groningen en heb wat tijd over. Argeloos loop ik het universiteitsmuseum binnen. Daar is een expositie met als titel Gelukkig Gezond. De expositie maakt deel uit van het project Histories of Healthy Ageing. Je treft er voorbeelden van zeer oude mensen uit vroeger eeuwen. Zij bleven gezond in tijden van cholera. Overleefden ziekten en ontberingen. Neem nou de Groninger Geert Adriaans Boomgaard. Hij is de eerste mens die als oudste mens is gedocumenteerd. Boomgaard werd geboren in 1788 en overleed in 1899, 110 jaar oud. Toen een ongekend hoge leeftijd. ‘Te tien uur naar bed en om zes uur weer op’, was zijn devies. Of hij verder gezond leefde, weten we niet precies. Wel dat hij een stevige pijp rookte. Zijn hele leven werkte hij als schipper, een hard bestaan in de negentiende eeuw. In 1812 trok hij als 24-jarige soldaat mee met het grote leger van Napoleon op diens Russische veldtocht. Die ijzige expeditie waarbij honderdduizenden soldaten stierven, overleefde hij. Hij trouwde twee keer en kreeg twaalf kinderen. Ook die overleefde hij, allemaal. Was het zijn manier van leven? Zat het in z’n genen? Dat laatste zou zomaar kunnen, want op zijn honderdste verjaardag gaat hij op de foto met zijn zus van 98 en zijn broer van 96 jaar.

De Groninger expositie laat fraai zien wat gezondheidspreventie in vroeger eeuwen inhield. Elementen daarvan gaan terug op Hippocrates en Galenus.

In de middeleeuwse gezondheidsleer werden de factoren die de lichamelijke toestand bepalen ingedeeld in drie groepen: de res naturales, de res non naturales en de res contranaturales. De res naturales omvatten de structurele bestanddelen van het lichaam: elementen, temperamenten, lichaamsvochten, lichaamsdelen en functies. Gegevenheden waar je als mens zelf geen invloed op hebt. De res contranaturales omvatten alle uitingen van ziekte. Daar stond men destijds nogal machteloos tegenover. Alleen op de res non naturales kon je zelf invloed uitoefenen. Door een juiste leefwijze kon je het evenwicht in het lichaam handhaven of herstellen. Er waren zes res non naturales: lucht, beweging en rust, slapen en waken, uitscheidingen, gemoedsaandoeningen, en eten en drinken. Vanaf de middeleeuwen tot ver in de achttiende eeuw was dit de basis van de medische opleiding. En dus ook van het medisch handelen. Googel maar eens op Regimen Sanitatis Salernitanum. Je vindt een tekst met ritmische Latijnse versregels. Door dat ritme kon de student het gemakkelijker uit zijn hoofd leren. En nu vormen de ‘zes res’ de rode draad van de tentoonstelling.

Deze ‘zes res’ hebben eeuwenlang standgehouden als basis van de geneeskunde. Hoe was dat mogelijk? Je herkent er sommige elementen in van de hedendaagse preventie. Maar hoe kun je in vredesnaam lucht, beweging, slapen en waken ‘niet natuurlijk’ noemen? Dat is een kwestie van vertalen. Het woord ‘naturalis’ moet niet worden vertaald met ‘natuurlijk’. ‘Naturalis’ duidt op alles aan het lichaam dat vooraf gegeven is en waar je zelf geen invloed op hebt. ‘Non naturalis’ betekent dan zoiets als ‘kunstmatig’. De res non naturales betreffen dus al die zaken die we met ons gedrag en onze leefwijze wél kunnen beïnvloeden, ten goede maar ook ten kwade. Zo bepaalt je woonplek de kwaliteit van de lucht die je inademt. Ubbo Emmius, de eerste rector van de Groninger universiteit, roemde de kwaliteit van de Groninger lucht. En wat moeten we met ‘uitscheidingen’? Vooral niet ophouden. Laten lopen als je aandrang voelt. Laat die winden maar vliegen.

Zo is Boomgaard oud geworden. Met regelmaat. Groninger lucht. Een pijp. En verder: maak je niet druk. Laat de winden maar waaien. Morgen is er weer een dag.

De expositie in het Groninger universiteitsmuseum duurt nog tot 31 januari.

Kijk op www.cityoftalent.nl/gezond.

Groningen
  • André Weel

    André Weel is bedrijfsarts-niet-praktiserend en epidemioloog; werkzaam als curator bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk.'  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.