Kom niet aan de patenten!

Het coronanieuws van vorige week werd gedomineerd door het voornemen van president Biden de patentrechten voor de coronavaccins op te schorten. Farmacritici haalden hem in als dé held die eindelijk big pharma dwars durft te zitten. De aandeelkoersen van de vaccinproducenten daalden fors en hun belangenorganisaties protesteerden heftig in persberichten en in de media. Sympathie voor Biden alom, maar zoals het vaccinhoofd van Takeda al opmerkte: vrijwel iedereen die het verwijderen van de patentbescherming omarmde, heeft nul ervaring met de ontwikkeling en productie van vaccins. De Financial Times schreef bovendien een onthullend verslag waaruit bleek dat Bidens motieven waarschijnlijk puur politiek waren. Een kleine bloemlezing van de argumenten waarom het voorstel onzinnig is en de huidige problemen niet oplost.

Vrijwel alle vaccinproducenten zijn het erover eens dat het probleem ligt in de productiecapaciteit en de schaarste aan onderdelen. Er is geen fabriek in de wereld die heeft aangegeven niet te kunnen produceren vanwege de patenten. De CEO van Moderna had al eerder gezegd eventuele schendingen van de exclusiviteit niet aan te kaarten, maar geen enkel bedrijf sprong er bovenop. In plaats van nieuwe capaciteit op te bouwen, is het veel verstandiger bestaande capaciteit uit te breiden in een beperkt aantal landen. Dat zal de kwaliteit en snelheid van productie ten goede komen. Nog meer concurrentie op grondstoffen en alle andere bestanddelen in de supply chain gaat niet helpen. In het geval van Pfizer gaat het om 280 componenten! De kans dat nieuwe fabrieken deze complexe technologie zomaar eventjes kunnen implementeren is nul. Er zijn nu al onvoldoende technici en de overdracht van kennis zal dan ook nauwelijks plaatsvinden. Bovendien zal de capaciteit van de huidige producenten snel toenemen en kan de hele wereldbevolking bediend worden in een jaar tijd. Het vrijgeven van patenten gaat dit niet versnellen.

Gelukkig blijkt men in Europa wijzer dan in de VS. Merkel, Macron en ook Rutte hebben al aangegeven weinig voor het idee te voelen. De politieke verontwaardiging in de VS is ook wat hypocriet als je bedenkt dat Amerika vooral eerst aan haar eigen bevolking dacht, maar nu bij de rest van de wereld blijkbaar de patentwaiver als oplossing ziet. Het opheffen van exportbeperkingen is misschien een beter idee nu in de VS een surplus aan vaccins dreigt te ontstaan.

Zodra je aan patentbescherming begint te rommelen, gaan de bedrijven voluit in de tegenaanval. Logisch, want het is het basisprincipe van geneesmiddelontwikkeling: een tijdelijk monopolie om risicovolle mega-investeringen terug te verdienen, aandeelhouders te belonen, kosten van mislukkingen (>90%) te compenseren en nieuw onderzoek te financieren. Is daar dan geen hervorming nodig? Wordt er geen misbruik van patenten gemaakt? Jazeker! We zouden als samenleving nog eens goed moeten kijken naar de duur van de extra exclusiviteit die bij weesgeneesmiddelen gegeven wordt boven op de patentperiode. Ook moeten we kritisch kijken naar prijzen die niet dalen omdat er geen generieke competitie optreedt. Dat gebeurt vaak bij biologische weesgeneesmiddelen en later ongetwijfeld ook bij de gentherapieën. Tijdelijke monopolies mogen ook geen aanleiding zijn om prijzen onverantwoord hoog op te drijven. De farmaceutische industrie heeft de plicht haar middelen toegankelijk te maken op maatschappelijk verantwoorde wijze. Hier valt nog veel werk te verrichten. Maar dat kun je in alle redelijkheid niet van de vaccinprijzen zeggen die het opschorten van patentbescherming zou rechtvaardigen.

Ga niet rommelen aan het principe. Elk beginnend biotechbedrijf zal bevestigen dat investeerders geen geld stoppen in een nieuw te ontwikkelen product als er geen patentbescherming bestaat. Innovatie zal dan dus opdrogen en dat is in niemands belang.