Kleine Albert en zijn beeldscherm

Het kindje zal 3 of 4 jaar zijn. Het veegt met verve een vingertje over het beeldscherm – in een restaurant; de ouders hebben het druk met elkaar. Zo fijn die programma’s voor kleine kinderen.

Het is een Smartphone Max want het heeft een groot scherm. Een fel groen behaard wezen communiceert met een gifroze slang. Er flitsen blauwe vissen langs. Ze proberen elkaar te vangen, geloof ik. Of zoiets. Het kind scrolt naar een ander programma. Het was vermoedelijk te eentonig.

In een aantal elegante en nu vermoedelijk ethisch niet meer kunnende studies toonden de neurobiologen David Hubel en Torsten Wiesel aan hoe de juiste rijping van de zich ontwikkelende visuele cortex in grote mate afhankelijk is van visuele informatie die via de ogen wordt ontvangen. Ze naaiden oogjes van jonge poesjes dicht en keken naar de zich ontwikkelende neuronen in de visuele cortex. Ze kregen er in 1981 de Nobelprijs voor. Door hun werk weten we dat licht dat het oog binnenkomt, in de cortex allerlei neuronale verbindingen kan doen ontstaan of weg kan snoeien. En modern vervolgonderzoek laat zien dat neuronale plasticiteit in dit gebied van de cortex ook op volwassen leeftijd nog plaatsvind.

Bij het kijkende kind in het restaurant, laten we hem Albert noemen, hebben we te maken met een levend cybernetisch systeem gevangen in een positieve feedbackloop. Simpel gezegd: Albertje zoekt naar steeds sterkere prikkels om zichzelf te stimuleren. Dat zou wel eens een enorme ontwikkelingsstoornis teweeg kunnen brengen in het hele cohort van smartphone- en iPad-kijkende kinderen. Waarom?

Ik heb Albertje ruim een uur kunnen bestuderen. De ouders gingen welgeteld tweemaal een interactie met hem aan, om kleine Albert tijdens het kijken ook te laten eten. Dan bleef hij kijken en schoof onbewust de frieten in zijn mond. Iedereen die wat van mindfulness weet, zal nu huiveren.

Hij selecteert zelf steeds andere spelletjes en zo over zijn schouder meekijkend waren de selectiecriteria felle kleuren, lichtflitsen en snel opeenvolgende beelden. Uitermate neuron-exciterende stimuli dus. Het lijkt alsof er een positieve feedbacklus ontstaat in het gedrag van Albertje. Dat is niet goed. Het klinkt als ‘positief’, maar de essentie van een positieve feedbacklus is dat een systeem steeds meer en heftiger reageert op een inkomende prikkel. En als die prikkel steeds sterker wordt, loopt de reactie dus uit de hand. We spreken binnen de epileptologie over het principe van ‘kindling’. Dat woord ‘kindling’ is een metafoor en verwijst naar vele kleine takjes waarmee het vuur sprongsgewijs heftiger wordt. Kleine stoornissen in het functioneren van clusters neuronen leiden stap voor stap tot een convulsie. Dat is het principe van ‘kindling’ bij epilepsie.

Ons kind zoekt systematisch naar stimulerende beelden en we hoeven geen Hubel of Wiesel te zijn om te begrijpen dat zich in de visuele cortex en aanpalende gebieden allerlei neurofysiologische en neuropathologische gebeurtenissen afspelen. Ik bedenk dat zelf, na deze restaurantobservaties, maar er is literatuur over. Uiteraard uitgevonden in Amerika en dientengevolge behoorlijk hysterisch, maar toch: het ‘Electronic Screen Syndrome’ (ESS). Psychiater Victoria Dunckly schreef er een boek over: Reset your children’s brain. Misschien niet zo wetenschappelijk en geloofwaardig allemaal, maar toch. Daarnaast struikel je tegenwoordig over de literatuur over de Internet Gaming Disorder (IGD). Daarvan weten we behoorlijk wat, vooral bij pubers en adolescenten. Maar in het restaurant wordt de kiem al gelegd ver voor de kleuterschool. Het lijkt me een onwenselijke ontwikkeling. Maar ja, dat ziet Albertje duidelijk anders. En de kleuter staat vast centraal.