'Je woorden schokten me, juist omdat je arts bent'
Deel 1 in de discussie: Hoe ver reikt de vrijheid van meningsuiting van een arts in het publieke debat?
7 reactiesDoor sociale media verandert het publieke debat. Kunnen artsen zich daar probleemloos in mengen? Psychiaters Manon Kleijweg en Esther van Fenema wisselen hun meningen uit als eerste aanzet voor een bredere discussie onder lezers. Hieronder leest u deel 1.
overzicht van de discussie
Deel 1. Ouderenpsychiater Manon Kleijweg trapt de discussie af.
‘Esther, door je radio-optredens bij Dit is de Dag en columns in o.a. Medisch Contact en De Volkskrant ben je één van de bekende gezichten van ons specialisme geworden, ook buiten ons vakgebied. Je snijdt relevante thema’s aan en je meningen, bijvoorbeeld over euthanasie, zet je welbespraakt, vaak geestig en flamboyant neer. Ze vinden veel bijval, ook onder niet-psychiaters. Recentelijk las ik je columns voor online-opinieblad ThePostOnline, waarin je je met nadruk profileert als “psychiater met als aandachtsgebieden consultatieve psychiatrie, somatoforme stoornissen en ouderenpsychiatrie”. De toon die je daarin aanslaat, is heel anders dan in stukken voor vakgenoten en viel me niet mee: je schoffeert de ene na de andere bevolkingsgroep.
Een greep: vluchtelingen noem je “hitsige nieuwkomers die de woestijnmores hoger hebben zitten dan onze genderneutrale IKEA-mentaliteit”.1 Hedendaagse mannen worden weggezet als “gedresseerde lippizaner sukkels die nauwelijks meer testosteron aanmaken, waardoor hun vacht niet meer glanst en hun ogen dof staan”.2 Over demonstranten tegen Trumps “grab them by the pussy”-uitspraak: “Hoe is het in hemelsnaam mogelijk dat vrouwen zich bedreigd voelen in een tijd dat mannen door te veel papadagen, nuance en verbindend communiceren nog nooit zo laag in hun testosteron hebben gezeten?”.3 Jongeren typeer je als “twintigers die hebben geleerd dat alles wat ze vinden, denken, zien of voelen van een weergaloze importantie is. Zoals peuters die met trots en fascinatie in het potje kijken naar het eerste product van hun zindelijkheid”.4 En als klap op de vuurpijl: “Recent verklaarde de burgemeester van Venetië dat iedereen die Alluh akbar op het San Marcoplein roept, direct wordt neergeschoten. Het lijkt mij een daad van bescherming, maar ongetwijfeld zullen er weer ‘rechtvaardigen’ opstaan die medelijden voelen met het inperken van religieuze uitlatingen”.5 De enigen waar je je onverdeeld positief over uitlaat zijn “mannen die vanuit hun ballen voelen dat overleven een machtsstrijd is: wie is de sterkste, wie was vroeger de baas op het schoolplein?”, “Mannen die er trots op zijn dat ze man zijn, westers en blank”.1
Je woorden schokten me, juist omdat je arts bent. Ik denk dat je hiermee de ethische grenzen van ons beroep overschrijdt en dat je het vertrouwen in ons vak, essentieel voor de uitoefening ervan, met je uitspraken schaadt.’
lees deel 2
reactie Esther van Fenema:-
'Soms is provocatie nodig om je punt te maken'
‘Met mijn opinie begeef ik me op een glibberig vlak. Opinie zonder scherpe randen bestaat mijns inziens niet, maar daarmee loop ik inderdaad het risico dat ik langs de ethische grenzen van ons vak schuur en er wel eens overheen ga.' lees meer
Kaspar Mengelberg
psychiater, Amsterdam
Collega Manon Kleijweg vindt dat collega Esther van Fenema in haar columns 'de ethische grenzen van ons beroep overschrijdt en ... het vertrouwen in ons vak, essentieel voor de uitoefening ervan, ... schaadt.’
Hippocrates gebiedt medisch handelen... naar beste kunnen en over patiënten te zwijgen. Er is geen sprake van dat van Fenema dit nalaat.
Van Fenema levert belangrijke moderne cultuurkritiek. Zij neemt een politiek ´incorrect´ standpunt in dat ik tot in de details deel. Het is verheugend dat een gedachtewisseling hierover in de kolommen van Medisch Contact verschijnt.
De uiterste consequentie van het standpunt van Manon Kleijweg is dat een arts nooit in het openbaar kritiek op wie dan ook zou kunnen geven. Het is immers nooit helemaal uit te sluiten dat de bekritiseerde zijn of haar patiënt kan worden.
De reactie van collega Aad Cense verbaast mij. Na terecht ´psychologiseren van de opponent´ als ´onfrisse discussietechniek´ te hebben gekwalificeerd is brengt hij het tot stand dezelfde in zijn volgende alinea te psychiatriseren. Een intellectuele tour de force.
Thijs van Oeffelt
psychiater, Utrecht
Manon Kleijweg vraagt zich af waarom niet meer artsen reageren. Mijn antwoord kan nooit een 'pars pro toto' zijn, maar wel een illustratie van een reden.
Wanneer ik een stuk lees, radio luister of TV kijk waarbij er iemand bereid is gevonden of zi...ch geroepen voelt toelichting te geven op vragen of gebeurtenissen vraag ik me af waarom ik zijn mening meer waarde moet geven dan die van een ander mij onbekend persoon. Blijkt uit stellingnames meer kennis? Is er door ervaring een ruimere of evenwichtiger beoordeling van voor- een tegenargumenten? Is de persoon zich bewust van eventuele bias die zijn positie, werk, onderzoek of ervaring met zich meedraagt (confirmatie bias, selectie bias enzovoort). Volgt de conclusie uit wat er voor gezegd is en was het relevant voor de vraag?
Als die exercitie nogal negatief uitvalt dan trek ik de conclusie dat de vermelde titel, functie is ervaring blijkbaar niet relevant is bij de geventileerde opinie. De geïnterviewde heeft een titel, ervaring of positie, maar voor de gestelde vraag is het klaarblijkelijk irrelevant. Ik lees of hoor blijkbaar gewoonweg de mening van iemand die ik niet ken. Niet meer of minder.
Bij tv kijken pak ik vaak een boek of gitaar erbij of begin ik een gesprekje met mijn vriendin. Bij de radio schakel ik vaak even naar een muziekzender. Tijdschrift leg ik weg, of ik begin aan ander artikel.
[Reactie gewijzigd door op 25-09-2018 18:37]
Maarten Vasbinder
médico familiar e comunitario (Spaans voor huisarts), Ubon Ratchathani
Eindelijk eens een collega, Esther Fenema, die als lid van de meningloze medische stand, tenzij je politieke correctheid een opinie wilt noemen, een standpunt weergeeft.
Juist artsen zouden verder moeten kijken dan de muren van de spreekkamer. Maat...schappelijke betrokkenheid hoort net zo goed bij ons prachtige vak als de diagnostiek.
Eenmaal slechts hebben Nederlandse artsen hun mening gegeven. Daar is MC een product van. Sinds die tijd is het verdacht stil gebleven.
Aad Cense
psychiater, Stoutenburg
Tsja, wanneer gedragen collega's zich als burger met uitingen of meningen waar je kromme tenen van krijgt en waar gaat het een grens over waar de burger niet meer verenigbaar is met de psychiater?
In een wat afgezaagde metafoor gegoten, komen we..., - als iemand zich in de voetsporen lijkt te begeven van krachten in de samenleving met discriminatoire kanten -, eigenlijk wel in het gebied waar het handig zou zijn als we een videoscheidsrechter konden raadplegen om te beoordelen of een gele kaart op zijn plaats is. Maar tegelijk ben ik ontzettend blij dat die videoscheidsrechter er niet is, en dat ik het gewoon met een - al dan niet geventileerde- persoonlijke mening moet doen, en dat we als professionals onder elkaar de scheidsrechter alleen bij iemands functioneren in professionele context laten meekijken.
Overigens moet degene die met psychologie schermt, wel er voor waken geen onzin te verkondigen, en zich rekenschap geven dat het snel ontaardt in psychologiseren van de opponent. En dat laatste is onfrisse discussietechniek (want niemand kan bewijzen dat hij "niet-gek" is).
Resteren nog collega's die zich zover in politieke stellingnames en samenzweringstheorieën mee laten meeslepen dat ze (b)lijken niet meer over een functionerende realiteitstoetsing te beschikken. Daar ga ik dan toch ernstig betwijfelen dat het falen van de ik-functies tot de privésfeer beperkt blijft …
dolf algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid - oud bedrijfsarts, rotterdam
Beste Manon, of het 'pijnlijk' stil is, lijkt mij moeilijk in te schatten. Is mijn ervaring na tien jaar columns en blogs schrijven. Soms wordt ik jaren na dato nog aangesproken op blog van heel vroeger. Het doet (veel) meer dan je denkt.
Het kl...opt dat weinigen zich geroepen voelen om 'en public' te reageren. Dat sluit naadloos aan bij je eerdere observatie over de geringe weerwoord op de blogs en columns van Esther.
Niet vreemd, want - ook indirect- bekent de commentator namelijk ‘kleur ‘. Velen verkiezen de grijsheid. Zeker dokters zijn daar sterk in. De kameleon is een mooi dier.
Bovendien is kleur bekennen niet ‘gratis’. Zeker als je zulke uitgesproken cq gepeperde meningen erop na houdt als Esther.
Het kan je nog jaren nagedragen worden en blijven. Met columns- blogs schrijven maak je geen vrienden. Het is no free game.
Helemaal niet binnen kleinere ‘familie’ kringen als de beroepsgroepen met hun eigen sterk geïnternaliseerde waarden en normen over ‘wat wel en niet heurt’. Je wordt niet geacht buiten de pot te piesen. Stil houden en dood zwijgen zijn beproefde technieken.
Interessant in dit verband vond ik je opmerking dat je werd aangeraden om niet met ‘zo’n machtige opiniemaker ‘ in het openbaar de degens te kruisen. Haha
Wie is er nou bang voor wie ?
Manon Kleijweg
Ouderenpsychiater, Utrecht
Beste Dolf,
Dank voor je reactie. Met Esther heb ik afgesproken dat zij het laatste woord zou hebben in deze discussie, om daarna de lezers de kans te geven te reageren. Daar houd ik me ook aan. Dat betekent overigens niet dat ik geen antwoord heb o...p de vraag "wat wil je van me?". Het woord is nu aan de lezers. Misschien hebben zij een suggestie? Behalve een enkele reactie van 'opiniemakers' blijft het pijnlijk stil. Natuurlijk is iedereen druk met waar het echt om draait: patiëntenzorg. Of laat deze kwestie de meeste collega's werkelijk onverschillig?
dolf algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid - oud bedrijfsarts, rotterdam
Gossie pietje: zestien jaar na de dood van Pim Fortuyn betreedt 'het grote maatschappelijke onbehagen' ook het huis van de dokter. Dat werd tijd. Iedereen wakker ?
Goed dat Medisch Contact dit debat over publieke meningsvorming ‘voor dokters’ aan...kaart. Noodzakelijk, want onderhuids broeit er van alles. Blijkt. En het schuurt.
Dapper dat Manon Kleijweg opiniemaker Esther van Fenema uitdaagt én lovenswaardig dat Esther de handschoen oppakt.
Of dat iets met het ‘arts’ zijn van doen heeft, betwijfel ik ten zeerste. Wij zijn allemaal burgers. Gewone burgers. De dokter heeft geen status aparte. Wel een beroepscode. Net als de bakker, accountant, schoonmaker, advocaat of bankier.
Iedereen heeft zijn persoonlijke opvattingen én zijn professionele visie op zaken. Ook op allerlei maatschappelijk ontwikkelingen, die ook het uitoefenen van het vak kunnen beïnvloeden.
Eerder kaartte de Engelse psychiater Theodore Dalrymple dit al uitgebreid aan. Bijvoorbeeld in zijn boek: Het leven aan de onderkant.
Dokters kunnen zich steeds minder permitteren de maatschappelijke ontwikkelingen – te betitelen als een ‘botsing van beschavingen’- te ontkennen, toe te dekken of gewoon weg te kijken. Daarin moet positie worden gekozen.
Zo ook in dit geval: Manon Kleijweg is ‘geschokt’ over de columns in TPO en vind de toon van Esther van Fenema ‘schofferend’.
Van Fenema verdedigt haar positie als opiniemaker met ‘een opinie zonder scherpe randen bestaat niet’. Overdrijving en provocatie is part of the business. Als opiniemaker.
De intrigerende slotvraag van van Fenema aan Kleijweg blijft vooralsnog open staan : Wat wil je van me ? Moet ik stoppen, moet in mijn mening aanpassen, moet ik mijn excuses aanbieden ?
De dokter is gewoon een burger. Niets meer, niets minder. En heeft te maken – zowel persoonlijk als professioneel met de huidige ‘botsing van beschavingen’. Elke dag waarneembaar en voelbaar. Ook in de spreekkamer.Of je nu wilt of niet. Maar dat is nooit anders geweest.