Het nieuwe werken in de zorg

Er zijn grote veranderingen in de zorg gaande. Deels om financiële redenen, want anders wordt de zorg onbetaalbaar. De rijksoverheid heeft de jeugdzorg en de Wmo-zorg aan de gemeenten overgedaan, met een grote korting op het budget. Duizenden thuiszorgers zijn dan ook ontslagen, veel ouderen dreigen zonder zorg te verkommeren en met de jeugdzorg is het ook nog modderen. Na vele jaren desinvestering vindt datzelfde rijk dat preventie nu belangrijk is, als het veld het maar uitvoert. Het mag ook bijna niks kosten. Maar wie weet levert het op termijn wel besparingen op in de zorgkosten. De vooruitziende overheid: voor de zekerheid van de portemonnee gaat de baat voor de kost uit.

Klinkt somber, maar laten we de positieve keerzijde van deze medaille eens bekijken. Die is zichtbaar in de praktijk, in de wijk, opgezet door pioniers, gewone zorgverleners, burgers. Er groeit overeenstemming over een paar uitgangspunten. Integrale zorg voor meervoudig chronisch zieken is veel beter dan een som van versnipperde specialistische interventies. Daar hoort logisch bij het voorkómen van verergering van ziekte en gebrek. De opvatting dat het functioneren en het ‘meedoen’ van de patiënt prioriteit moeten hebben, zit gelukkig in de lift. Veel valt er immers vaak niet te genezen. Bevorderen van gezond leven en een gezonde omgeving staat op de agenda, vooral omdat het verstandiger is, niet goedkoper. Burgers en patiënten moeten zeggenschap krijgen over hun zorg en leven. Hun wensen en verwachtingen zijn leidend. Teams van professionals komen in de plaats van solitaire zorgverleners en sluiten coalities met burgers en patiënten, in plaats van het beter te weten. Overal zijn tekenen dat deze uitgangspunten brede steun krijgen. Dit wordt het nieuwe werken aan gezondheid. De Adviescommissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen preludeerde hier in haar rapport van april 2015 al uitvoerig op.1

Maar dit nieuwe werken is nog maar spaarzaam doorgedrongen. De beroepsbevolking in de zorg moet erin meegenomen worden. Jonge zorgverleners worden in het oude werken opgeleid, oudere zorgverleners doen het al jaren zo. Burgers moeten er erg aan wennen dat ze van alles zelf moeten doen, zelf regisseur worden. Gezondheid is niet meer iets waar de zorg alleenrecht op heeft; burgers worden coproducent van hun gezondheid. Straks is niet meer belangrijk voor hoeveel procent de klacht genezen is, maar of je met de aandoening kunt functioneren zoals je wilt, meedoen, je doelen in het leven bereiken ondanks beperkingen. Die benadering moeten we allemaal leren.

Dit gaat ook doordringen in onze opvatting over wat goede kwaliteit is. We verdrinken nu in de kwaliteitsindicatoren in de zorg (‘een uitdijend heelal’, volgens een FMS-bestuurder) en zijn het eens dat de kwaliteitsregistraties hun doel voorbij zijn geschoten. Veel lijsten worden aangevinkt omdat het moet, niet omdat de zorgverleners het zinvol vinden. Vinken leidt niet automatisch tot het omarmen van kwaliteitsverbetering. En nu komt het nieuwe werken er ook nog aan! Nog meer lijsten en vinkjes? Nee, het nieuwe werken is gebaseerd op samenwerking tussen zorgverleners en burgers, initiatief van onderop, kleinschaligheid. Onderling vertrouwen dat het beoogde doel gezamenlijk bereikt kan worden is daarbij cruciaal. Dat wordt een hoeksteen van het nieuwe kwaliteitsdenken.

De NPHF Federatie voor Gezondheid bepleit een nieuwe benadering van kwaliteit, maar het fundament daarvoor ontbreekt nog grotendeels.2 Andere competenties en een andere werkwijze in de zorg zijn noodzakelijk. Dat is hier en daar wel aan de gang, maar bijvoorbeeld bij geneeskunde nog beperkt. Zorgverleners moeten leren te beseffen dat ze mee gaan werken aan het verbeteren van omstandigheden, gedrag, gezondheid, welbevinden én functioneren van burgers en patiënten. Een majeure uitdaging voor de beroepsgroepen en opleidingen in de zorg.

Voetnoten:

1. Adviescommissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen. Naar nieuwe Zorg en Zorgberoepen: de contouren. April 2015.
2. NPHF Federatie voor Gezondheid. Actieagenda kwaliteitsbeleid.