Het leven zit vol risico’s

Willem is dement. Hij wordt liefdevol verzorgd door zijn vrouw Jannie. Zij is nog tamelijk kwiek en heeft zich goed verdiept in de ziekte en wat dat voor Willem en voor haarzelf betekent. Als gevolg daarvan heeft het koppel weinig hulp nodig van zorgverleners.

Soms komt de wijkverpleegkundige. Het valt Jannie dan op dat Willem plotseling in een hele andere wereld belandt. Een wereld waarin de verpleegkundige gedreven is door het vermijden van elke vorm van risico. Sommige verpleegkundigen mogen zelfs geen medicijnen toedienen, terwijl de ongekwalificeerde Jannie dat wel mag. Of het nu gaat over hygiëne of veiligheid, het handelen van zorgverleners staat vaak in het teken van het minimaliseren van risico’s.

Vlak voor de wijkverpleegkundige komt, maakt Jannie nog snel even een zacht gekookt eitje. Dat eet Willem al zijn hele leven, maar de verpleegkundige mag alleen hardgekookte eitjes serveren, want Salmonella. Je weet nooit.

We springen een paar jaar vooruit in de tijd. Willem zit inmiddels in een verpleeghuis. Het is een verpleeghuis waar de patiënten meer bewegingsvrijheid hebben dan gemiddeld. Ze hebben zelfs een heel dorpje waar de bewoners zelf naar de kapper en de supermarkt gaan.

Jannie komt op bezoek. Ze knoopt op de gang een gesprek aan met de directrice Marit, die zichtbaar geëmotioneerd is. Marit heeft net de inspectie over de vloer gelopen. Het verpleeghuis zou slechte zorg leveren omdat de bewoners vaker vallen dan het landelijke gemiddelde.

‘Dank je de koekoek’, briest Marit. ‘We kiezen hier voor kwaliteit van leven, maar dat interesseert deze naargeestige Dorknopers niet’. Jannie schrikt hiervan. Ze heeft dit met Willem besproken toen ze voor dit huis kozen. Willem wil heel graag zelf dingen blijven doen, ook al valt dat soms zwaar. Jannie accepteert dat de vrijheid consequenties heeft voor het risico dat hij loopt.

Hoewel Jannie dit accepteert, zijn we in de langdurige zorg en als maatschappij kennelijk nog niet zover. Dit leidt soms tot de bizarre situatie dat het publieke doel ‘verkleinen van risico’s’ tot iets absoluuts wordt verheven. Zelfs een hele kleine kans op een groter risico met een hele grote winst voor de kwaliteit van leven kan zo moeiteloos sneuvelen.

De economie gaat altijd over afruilen. Is de prijs hoger? Geeft niet want de kwaliteit is ook gestegen. Betalen we meer voor medicijnen? We krijgen er ook meer gezondheidswinst voor terug. Doen we iets goeds voor milieu? Het tast wel de overheidsfinanciën aan.

Het afwegen van verschillende publieke belangen is een vast onderdeel van elke politieke beraadslaging. Het is daarom curieus dat in de langdurige zorg kwaliteit van leven zo ondergeschikt gemaakt wordt aan het verkleinen van risico’s. Zou je een enquête houden onder een relevante doelgroep dan reflecteert deze keuze beslist niet de maatschappelijke voorkeuren, daar kun je vergif op innemen.

De vraag is hoe dit komt. Ik zie drie oorzaken. Ten eerste is dit hoe zorgmedewerkers worden opgeleid. Als we mensen niet beter kunnen maken, kunnen we in ieder geval zorgen dat ze geen risico’s lopen.

Ten tweede kloppen de prikkels niet. Een stijging van de kwaliteit van leven, daar worden zorgverleners niet voor beloond, maar voor het lopen van risico’s worden ze gestraft, soms zelfs met een tuchtzaak.

Ten derde, zelfs zonder de vorige redenen helpt de politiek niet mee. Eén incident ergens in een verpleeghuis en er is direct een hysterische oproep tot zero tolerance, met als gevolg méér controle, regels en sancties.

Dat kan beter. De eerste oorzaak valt relatief makkelijk te repareren door het curriculum aan te passen. De tweede oorzaak tackelen we door medewerkers ook te belonen voor het toevoegen van kwaliteit van leven en door actief de discussie met de inspectie aan te gaan hierover. De derde oorzaak is het meest weerbarstig.

Marit heeft een idee. Ze is bevriend met een bevlogen Kamerlid. Binnenkort is er een debat over verpleeghuiszorg in de vaste Kamercommissie. Marit heeft ervoor gezorgd dat Jannie daar spreektijd krijgt. Willem mag op de tribune. Hij heeft een spandoek meegenomen. Ideetje van Jannie. ‘Het leven zit vol met risico’s, maar het is tenminste wel leven’.