Het brein van Dick Swaab

Het brein is het meest complexe verschijnsel in de ons bekende kosmos. Dick Swaab schreef er twee zeer lezenswaardige boeken over, die een schat aan informatie bevatten over het functioneren van onze hersenen.

Er is de nodige kritiek op Swaab vanwege zijn deterministische visie. In zijn ogen brengt het functionerende brein beleving en gedrag voort. De vrije wil is een illusie. Er is niet iemand die de baas is over de hersenen. Niemand die het brein bespeelt. Het speelt uit zichzelf. Er is geen hersenist, het brein is een hersenola. Dat gaat tegen onze intuïtie in, maar er is wel meer waar wat tegen onze intuïtie ingaat. Sommige mensen doen wat geringschattend over Swaab. Hij heeft geen diepgang en hij snapt niks van filosofie. Die kritiek deel ik niet. Hij neemt een helder materialistisch standpunt in ten aanzien van het stof-geestprobleem. Hij ondersteunt dat met veel argumenten. En hij schuwt niet de daaruit voortvloeiende conclusie, dat de vrije wil een zinsbegoocheling is. Waar die illusie voor nodig is en waartoe ons (zelf-) bewustzijn überhaupt dient heeft hij volgens mij niet helemaal uitgelegd, maar misschien heb ik iets gemist.

Het lukt ook Swaab moeilijk niet mee te gaan in de illusie dat er wel een ik is. Zijn eerste boek heet immers Wij zijn ons brein. Toch betoogde hij dat er geen ik is die het brein bestuurt. Er is geen breinbaas. Dat is een verdedigbaar standpunt, maar dan moet hij zeggen: Wij zijn breinen.  Er is immers geen eigenaar van dat brein. Maar er is eigenlijk ook geen wij. Maar ja, Breinen zijn breinen verkoopt niet natuurlijk.

Swaab volgend zou ik moeten zeggen: Het brein Dick Swaab heeft een boek geschreven. Dat komt zo. Toen het brein vader Swaab het brein moeder Swaab ontmoette leidde dat in die breinen tot een hormonale verstoring, verliefdheid genoemd. Dat trad op omdat de genen die deze breinen hebben voortgebracht zich willen verspreiden. Maar verliefdheid is geen voldoende voorwaarde voor verspreiding van de genen. Daarvoor zijn ook ingewikkelde, enigszins tegennatuurlijke handelingen nodig. Om breinen daartoe over te halen gaat het uitvoeren ervan samen met afgifte van veel dopamine in de genotskern. Dat wordt ervaren als prettig (door wie eigenlijk?).

Voor wie het spoor bijster raakt: we hebben het over seks. Omdat het brein Dick Swaab dit blog misschien wel leest  en het gaat over zijn ouderbreinen zal ik niet in details treden. Dat ligt voor een kindbrein nogal gevoelig. Na negen maanden werd het nieuwe brein geboren. Er zaten ook armpjes en beentjes aan, zodat het brein naar gunstige plekken kon gaan en kon wegrennen van nare plekken. Maar voor het zover was moest het breintje nog lang verzorgd worden, best veel werk. Gelukkig was er bij de geboorte in het lichaam van het brein moeder Swaab veel oxytocine vrijgekomen. Daardoor ging dat moederbrein zich hechten aan dat kleine breintje.

De breinen vader en moeder Swaab noemden het nieuwe brein Dick. Brein Dick was in aanleg al goed bedraad en groeide op in een liefhebbende omgeving. Dat maakte het brein nog beter. Toen het groot was leerde het veel over zijn eigen functioneren. Daarover schreef dat brein dus die twee boeken. Toen het brein Oosterhoff die boeken las, bracht dat in dat brein allerlei chemische en elektrische reacties teweeg, die zich presenteerden als de volgende ervaring:

Het is evident dat ons gedrag en beleving zeer nauw samenhangen met het brein. Toch ga ik niet mee in de conclusie van Swaab dat er geen entiteit is die boven de stof uitgaat. Maar ik weet niet hoe ik een vrije wil kan combineren met een door natuurwetten gedetermineerd heelal. Ik had een beetje hoop dat er ruimte zat in de kwantummechanica en de fundamentele onzekerheid van Heisenberg, maar in een artikel dat ik lang niet kon volgen las ik dat dat ijdele hoop is. Nu klamp ik me vast aan het bewustzijn. Dat is er zeker, en zonder dat bewustzijn kon je niet eens spreken of weten van materie. Dus een geestelijke wereld is er in elk geval. Misschien is de rést wel een illusie.

Ik vind het maar goddeloos wat het brein Dick Swaab naar voren brengt en dat zal dat brein helemaal met me eens zijn. Straks beweert brein Swaab ook nog dat we van de apen afstammen. Het moet niet gekker worden.

Vrije wil en bewustzijn: Het laatste woord erover is vast nog niet gezegd.

1. ‘We zijn ons brein’ en ‘Ons creatieve brein’.