Grenservaringen

Door een uitgestorven Parijs fiets ik naar ziekenhuis Sainte-Anne. De frivole jonge blaadjes, het vogelgezang en de felle zon vormen een groot contrast met de doodsheid van de stad. De mensen díé ik zie, dragen vrijwel allemaal een mondkapje. De oorlogstaal van Macron was autoritair, in tegenstelling tot Ruttes vriendelijke doch dringende verzoek om een beetje op elkaar te letten. Bij het indammen van de coronacrisis is het een kwestie van schipperen tussen onderdrukken en serieus genomen worden. Wellicht dat de heropleving van het boek La Peste (1947) van Albert Camus, dat een vergelijkbare quarantaine, maar een veel fatalere epidemie beschrijft, de situatie hier nog wat meer op scherp heeft gezet.

Ik weet nog niet zo goed wat ik van de Franse ‘confinement’ (opsluiting) moet vinden. Het ontregelt in ieder geval nog wat sterker en houdt direct verband met de opname van een aantal van mijn patiënten. Mevrouw C. van begin 20 komt uit West-Afrika, studeert sinds anderhalf jaar in Parijs en is door het isolement in een zware depressie geraakt. Meneer G. van halverwege de 30 kon via zijn dealer geen cocaïne meer krijgen en besloot de mogelijkheid van een klinische detoxificatie met beide handen aan te grijpen. De alleenstaande zestiger mevrouw S. is hersteld van haar gemengde stemmingsepisode, maar kan volgens haar dochter tijdens de confinement niet naar huis zonder weer in alle eenzaamheid te decompenseren.

Toch gloort er te midden van deze ontregelingen juist nu ook een sprankje hoop. Confrontatie met onze kwetsbaarheid kan ons ook uit de dagelijkse gewoonte trekken en een andere kijk op het leven geven. Psychiater en filosoof Karl Jaspers (1883-1969) spreekt van grenservaringen, wanneer we door bepaalde gebeurtenissen, vaak gepaard gaand met angst, vrees of schuld, een andere staat van bewustzijn kunnen bereiken, waarin we mogelijk beter in staat zijn tot persoonlijke verandering. Zo beschrijft de beroemde schrijver, psychiater en existentialistisch therapeut Irvin Yalom (1931-heden) dat een deel van de patiënten die rouwden om het verlies van hun levenspartner een voor hen ongekend niveau van volwassenheid en wijsheid bereikten.  

Ik besluit de proef op de som te nemen met de 78-jarige patiënte en oud-psychiater mevrouw T., wier depressie sterk samenhangt met haar onvrede over haar huwelijk en de door haar ervaren onmogelijkheid om iets in haar leven te veranderen. Ik exploreer in een lang gesprek de consequenties van de pandemie op haar levensperspectief en capaciteiten om verantwoordelijkheid te dragen voor haar levenskeuzes. Geheel in lijn met haar passieve en externaliserende houding ten aanzien van haar situatie hoopt ze dat ‘la petite bête’, zoals ze het coronavirus noemt, haar ontsnapping zal betekenen op een andere manier dan ik voor ogen had. Ook ik loop tegen mijn grenzen aan.