Gejojo met Wajongers

‘Vijf jaar na aanscherpen Wajong: goed bedoeld, maar mislukt’, kopte Nieuwsuur afgelopen weekend. ‘In de praktijk pakt de strengere selectie slecht uit voor jonggehandicapten: ze zijn financieel slechter af en ze raken buiten beeld van instanties.’

Goed bedoeld, dat was het beloofde 125 duizend-banenplan. Al vond iedereen, behalve Jetta Klijnsma, dat destijds al luchtfietserij. Intussen is de bezuiniging op de uitkeringen wél ingeboekt. Als mensen met een arbeidsbeperking al een werkplek vinden, is dat meestal niet voor lang. Zoals Linda die in het Nieuwsuur-item haar jammerlijke verhaal vertelt.¹ Ze heeft zwaar autisme. In deze kwetsbare groep zijn faalervaringen funest voor het zelfvertrouwen. En zo gaan zij in een neerwaartse spiraal een onzekere toekomst tegemoet.

Dan de complexiteit van de wetgeving: die is ronduit weerzinwekkend. Ik ken maar één collega die de karavaan wetswijzigingen in de Wajong en de Participatiewet kan uitleggen. Het Sociaal Cultureel Planbureau liet in zijn eindevaluatie van de Participatiewet weten dat die wet nauwelijks geleid heeft tot meer baankansen voor arbeidsbeperkten.²

Arbeidsvermogen

Het was allemaal voorspeld. Terug naar de Wajong, onveranderd het zorgenkind van ons sociaal zekerheidsstelsel. Vijf jaar geleden stond de teller op 240 duizend uitkeringen. Jaarlijks kwamen er zo’n 17 duizend bij. Een op de twaalf jongeren. Dat kon zo niet verder. Reden om de entree-eis fors aan te scherpen. Het criterium ‘arbeidsvermogen’ werd geïntroduceerd. Saillant is dat dit criterium nooit inhoudelijk is geëvalueerd. Bijzonder is ook dat iedereen er inmiddels mee werkt waardoor het lijkt alsof het een gevalideerd en bruikbaar criterium is.

Behalve dat je niet in aanmerking komt voor de nieuwe Wajong2015 als je arbeidsvermogen hebt, geldt dit ook als dat nog niet definitief kan worden vastgesteld. Anders gezegd: als je arbeidsvermogen kunt ontwikkelen, dan heb je geen recht op deze uitkering. Dit prognostische deel van de beoordeling – notoir lastig en moeilijk verifieerbaar – maakt de aanvraag tot een double whammy. De meeste verzekeringsartsen die ik hierover spreek, vinden de inschatting van die toekomstige mogelijkheden een hachelijke onderneming. Verder beweren artsen niet graag met stelligheid dat de prognose slecht is. Zeker niet bij jongeren. Primum non nocere, hoop doet leven. Wat je noemt een springend uitvoeringsdilemma.

De instroom is gedaald naar ruim drieduizend per jaar. Veel Wajong-aanvragen – waaronder van mensen met autisme of het syndroom van Down – worden onder het strengere regime afgewezen. Dat zingt rond en leidde tot een afname van het aantal aanvragen tot zo’n negenduizend per jaar. Toch is het onverstandig om geen aanvraag te doen. Ik zal uitleggen waarom.

Nieuwe golf Wajongers

Er is een stip aan de horizon voor enkele duizenden arbeidsbeperkten die de afgelopen jaren bot vingen aan de poort van de Wajong. Over een jaar of vijf. Hoe zit dat?

Bij de invoering van de Wajong2015 is bedacht dat er toegang tot de uitkering zou moeten komen voor diegenen die het alsmaar niet lukt om een plekje te vinden op de inclusieve arbeidsmarkt. Hiervoor is een wetsartikel opgesteld, dat het volgende inhoudt: ‘na tien jaar feitelijk onafgebroken ontbreken van mogelijkheden tot arbeidsparticipatie wordt automatisch aangenomen dat dit blijvend is.’³ Wie deze pech heeft, kan linea recta de Wajong in, zonder medische toets. Dit artikel is een publiek geheim. Tot nu toe. Het gevolg is een tsunami van nieuwe Wajongers tegen 2025. Bij voorkeur moet hun eerdere aanvraag wel zijn afgewezen.⁴ Een correct advies is daarom: doe vooral die aanvraag, want ook een afwijzing kan je na verloop van tijd alsnog het recht op Wajong opleveren.

Averechtse effecten

Deze regeling heeft helaas ook paradoxale trekken. Wie geprobeerd heeft te werken maar om wat voor reden daarmee moest stoppen (je contract wordt bijvoorbeeld niet verlengd), valt buiten deze Wajong-boot. Die heeft immers aangetoond arbeidsvermogen te hebben. Terwijl wie tien jaar op z’n handen blijft zitten zonder enige toets in de regeling, moet worden toegelaten. Zo wordt motivatie afgestraft en inertie beloond. Dat geldt trouwens voor gemeenten precies zo. Die zullen zodra ze de kans zien massaal uitkeringsgerechtigden, waarmee ze geen raad weten, via deze route proberen terug te ketsen naar de Wajong 2015.

Niettemin een doekje voor het bloeden voor wie het niet meezit.  

Tenzij de politiek hier een stokje voor steekt natuurlijk. 

Voetnoten

1. Nieuwsuur, ‘Vijf jaar na aanscherpen Wajong’, 31 oktober 2020                 

2. Sociaal Cultureel Planbureau, ‘Eindevaluatie van de Participatiewet’, 19 november 2019

3. Wajong, artikel 1a:1, derde lid. Zie ook: ECLI:NL:RBDHA:2016:11353

4. Hoewel het de bewijspositie van de aanvrager wel versterkt als er een eerdere beoordeling is geweest met ‘niet blijvend geen arbeidsvermogen’ als uitkomst, is dat geen voorwaarde.