Geen djellaba

Er zijn dingen die je aan de buitenwereld en zelfs aan collega’s die in een andere setting werken, niet graag vertelt. Zoals dat we gedetineerde patiënten soms in kale separeers opvangen, gehuld in een hard katoenen donkerblauw scheurhemd, van een kwaliteit die het onmogelijk maakt om er een strop van te maken (iets wat de meeste gedetineerden gelukkig helemaal niet willen, maar dat hemd neemt élk risico weg). Je kunt hierbij denken aan een kort jurkje. Voor een djellaba is hij in elk geval te kort en te strak. Toch was de gedachte aan een djellaba voor een van onze patiënten reden om hem niet te willen aandoen.

Hij was een moslim, maar in zijn psychose was hij ervan overtuigd dat hij de Messias was en dat hij dus geen islamitisch kleed kon dragen. Dat het geen islamitisch kleed was en dat niemand er religieuze bedoelingen mee had om hem dat scheurhemd te laten dragen, geloofde hij niet.

De ene keer dat hij het scheurhemd wel had aangedaan om te luchten, rende hij bij terugkeer naar de cel naar de Curver-box waarin zijn kleding werd bewaard. Hij probeerde de bewaarders door trappen op afstand te houden om die box te kunnen behouden en zijn eigen kleding aan te trekken. Daarna weigerde hij steeds om het scheurhemd aan te doen, ook al betekende dat dat hij niet kon luchten.

Het bestaan van de luchtkooi is ook iets waarover ik niet graag aan de buitenwereld vertel. De luchtkooi is een soort cel, waarvan het dak een open gaas is. Wie in de separeer verblijft, kan in de luchtkooi luchten of roken. De kooi maakt het beeld van een separatie nog erger dan een kale cel.

Ik ben niet zo naïef dat ik denk dat we zonder separeer zouden kunnen. Zo naïef is niemand binnen de muren van de gevangenis. Wie denkt dat je in alle settingen zonder separeercellen kan, heeft geen agressieve psychotische mannen hoeven op te vangen, die vaak onder invloed van drugs zijn en die al hebben laten zien dat ze grof geweld niet schuwen.   

De initiatieven vanuit de ggz om separeren terug te dringen zijn lovenswaardig, maar het laaghangend fruit is inmiddels wel geplukt. De psychotische patiënten die in de ggz een agressiedelict plegen en daarom in de gevangenis belanden, zijn een bewijs dat medicatie en bejegening – hoewel die natuurlijk ook in de gevangenis belangrijk blijven – niet altijd volstaan.

Dat antipsychotica, net als in de ggz, vaak onder dwang moeten worden gegeven, is iets wat ik niet voor de buitenwereld zou willen verzwijgen. Het is een noodzakelijke behandeling, die mensen uit hun psychose helpt en ook de separeerduur helpt verkorten.

De man die geen scheurhemd wilde dragen, verzette zich niet tegen een injectie, al begreep hij de noodzaak niet. Antipsychotica maakten zijn gedachten rustiger, merkte hij na een tweede keer. De overtuiging dat hij het scheurhemd niet wilde dragen, verdween echter niet. En daarmee bleef het luchten onmogelijk. Het gevangenisregime dankt zijn kracht aan duidelijke regels en strakke risicobeheersing. Zonder scheurhemd moest hij in de separeercel blijven, de deken over hem heen geslagen als wij hem spraken.

Tot ik hem op een dag wél in de luchtkooi zag, in het scheurkleed.

Het was vreemd om het als teken van verbetering te zien dat we een man zo ver hadden gekregen dat hij een hemd wilde dragen dat op een djellaba leek, maar dat was het wel degelijk.