En ik en ik en ik… ik ben te dik

U kent het wellicht nog wel, het liedje van Kinderen voor Kinderen uit de jaren tachtig. Dat zou nu nooit meer zo succesvol zijn, omdat kinderen die te dik zijn steeds minder een uitzondering vormen. Gisteren zat ik met mijn dochtertje op de Vismarkt in Groningen en we keken samen naar de mensen die voorbijliepen en plotseling realiseerde ik me: meer dan de helft van de mensen op de Vismarkt was veel te dik.

Daarnaast was ongeveer een kwart van de mensen die ik zag lopen, bezig te eten. Het was drie uur in de middag – geen tijd voor ontbijt, lunch of diner. Toch aten ze de hele tijd door meestal lopend. Dat ik dit fenomeen niet eerder had waargenomen, kwam waarschijnlijk door mijn vakantie. Als je werkt sta je continu in de ‘aan’- en ‘doe’-stand en observeer je kennelijk minder goed. Nu, na twee weken buiten geweest te zijn en te onthaasten, nam ik kennelijk beter waar. De omvang van de obesitaspandemie. Te dik zijn is vandaag een van de belangrijkste uitdagingen voor de volksgezondheid: wereldwijd zijn 1,9 miljard volwassen mensen te zwaar. Dit aantal is tussen 1980 en 2013 volgens schattingen met 27,5 procent toegenomen. In Nederland was in 2020 50,0 procent van de volwassenen te dik en van de kinderen (4 tot en met 17 jaar oud) was 14,7 procent te dik.

Wat veel mensen zich niet realiseren is dat met te dik zijn de kans op kanker ook enorm toeneemt. Bijna 10 jaar geleden berekende de WHO in samenwerking met het Wereld Kanker Onderzoek Fonds dat in Nederland jaarlijks ongeveer vijfduizend nieuwe gevallen van kanker zijn toe te schrijven aan obesitas. Dit zijn conservatieve schattingen en wereldwijd gaat het om bijna een half miljoen nieuwe gevallen per jaar. Hoewel obesitas op de een of andere manier weinig in verband wordt gebracht met de toegenomen kans op kanker – anders dan bijvoorbeeld roken – is er geen enkele twijfel meer: overgewicht is een van de belangrijkste risicofactoren voor kanker. Dat is nu al bewezen voor tien vormen van kanker waaronder ook de meestvoorkomende vormen zoals borst- en darmkanker.

Maar er is nóg iets raars met te dik zijn. Hoe meer het voorkomt, hoe groter het taboe lijkt te worden om het te benoemen. Er hangt iets in de lucht van ‘niet over praten’ en doe alsof het er niet is. Ook te dikke patiënten die vaak een sterk verhoogd operatierisico hebben houden er vaak niet van als ik dit op mijn polikliniek ter tafel breng. Daarnaast – begrijp ik van mijn vrouw die juf is – dat kinderen vaker slecht voedsel meekrijgen en hoewel scholen dit liever niet willen, wordt er niet echt ingegrepen. Om lekker op vakantie te kunnen, geven we steeds minder geld en tijd uit aan het kopen en bereiden van goed voedsel en krijgen kinderen hier vrijwel geen onderwijs of kennis over. Hoe moeten zij nu straks weten wat goed en slecht voedsel is, waar het vandaan komt en hoe je dat moet bereiden? Dat noemen we voedselanalfabetisme. Dit neemt steeds meer toe. Ondertussen hebben we de roker wel volledig verketterd. Longartsen zijn aan het strijden, rokende patiënten met één been worden het ziekenhuisterrein afgestuurd, maar te dik zijn, tja... Ik zat daar op de Vismarkt en realiseerde mij plotseling dat ik als oncologisch chirurg eigenlijk onderdeel ben van een medisch technologisch en kapitalistisch systeem waarin we mensen eerst ziek laten worden door slecht voedsel (goedkoop) en vervolgens weer medisch behandelen (duur). Achter mij lag het UMCG, mijn werkgever, en ik realiseerde me dat veel van de mensen die hier rondliepen mijn patiënten zouden worden.

Als we dat zorggeld nu eens aan beter onderwijs en gesubsidieerd gezond voedsel zouden besteden? Want nu is een zak chips veel goedkoper dan een gezonde dosis groente en fruit.