Een vliegticket is vaak goedkoper dan een ziekenhuisrekening in eigen land

Een hoogbejaarde dame stapt gammel mijn spreekkamer in. Ze spreekt geen Nederlands, haar kleinkinderen doen het woord. Ze voelt zich niet goed, zeggen ze tegen mij, maar ze heeft al jaren geen arts bezocht en krijgt haar medicatie via via aangeleverd uit Spanje. Ik geloof het verhaal niet.

Uit al haar medicatiedoosjes begrijp ik dat zij tal van chronische ziektes heeft. Als ik haar samen met de coassistent onderzoek, is er ook van alles aan de hand. ‘Wat gaan we doen?’ vraag ik aan mijn coassistent. ‘Misschien bloed prikken?’ zegt ze. ‘Of naar de cardioloog, medicatie aanpassen, naar de fysiotherapeut?’ – er is inderdaad van alles nodig.

‘Is ze verzekerd?’ vraag ik aan de familie. Dat is ze niet, zegt haar kleindochter, wel ongedocumenteerd. Het paspoort? Geen idee of dat nog ergens is. ‘Hoelang is ze al hier?’ vraag ik. ‘Een tijdje’, krijg ik als antwoord.

Nederland vergoedt zorg voor onverzekerden via twee regelingen: een voor ongedocumenteerden en een tweede voor anderen. Voor de instelling die de eerste regeling uitbetaalt, hoeven ongedocumenteerden niet te bewijzen dat ze geen paspoort of verblijfspapieren hebben. Initialen en geboorteland zijn voldoende. De zorgverlener moet wél controleren of de patiënt ongedocumenteerd is en de zorg niet kan betalen, maar hoe, daar zijn geen regels over.

In dit geval vermoed ik dat er iets anders aan de hand is. Dat mijn patiënt naar Nederland is gekomen op een reisvisum, om hier zorg te krijgen – omdat de zorg er in haar thuisland simpelweg niet was, of omdat ze die niet kon betalen. Een vliegticket is vaak nog altijd goedkoper dan een ziekenhuisrekening in eigen land.

Ik leg uit dat ik de patiënt nu niet ga verwijzen: ik wil eerst het paspoort zien. ‘Ik ben hier de hele dag, klop gewoon even op mijn deur met het paspoort en dan maak ik alle verwijzingen in orde.’ De familie kijkt me verbouwereerd aan.

Als ze mijn spreekkamer uit zijn gelopen vraagt de coassistent of dit eigenlijk wel kan: ze heeft toch recht op zorg? Ik kaats de bal terug. ‘Heeft ze dat?’ Ze weet het antwoord niet. En ik eigenlijk ook niet.

Het paspoort komt die dag niet tevoorschijn, en ik zie ze niet meer terug. Ik maak het ook anders mee. Zoals die vrouw van krap 40 met een tumor die uit haar borst groeide of die oude man die met uitgezaaide longkanker terminaal op mijn deur klopte. Na enige strijd kwam bij beiden een reisvisum boven water.

Ik leg zo’n familie dan uit dat ik ze met liefde instuur, maar dat het aan hun vermogen tot liegen en de kunde aan de inschrijfbalie in het ziekenhuis ligt of ze wel of niet een ziekenhuisrekening krijgen. Dan krijg ik vaak veel woede over me heen, en dat begrijp ik ook, maar ik geef die uitleg niet voor niets. Want als we het terugbrengen naar deze twee patiënten: beiden zijn overleden in hun palliatieve behandeling, maar één familie kreeg als garantsteller de rekening. Meer dan 20.000 euro.

Dat geld hadden ze bij lange na niet. Hulporganisaties gingen zich ermee bemoeien: er zouden wel ‘potjes’ zijn, geen zorgen. Goedbedoeld, maar ze creëerden alleen valse verwachtingen.

Als arts was ik vrij rechtlijnig opgeleid: klaargestoomd voor een wereld waarin ik patiënten help. Een wereld van heldere afspraken tussen zorgverleners en verzekeraars. Maar als straatarts opereer ik in een veel vager gebied.

Hebben deze patiënten recht op zorg? Ben ik een goede hulpverlener als ik zo eerlijk ben, en dat ook van de mensen op mijn spreekuur vraag? Als ik weet dat een patiënt fraude wil plegen, ben ik dan niet verplicht dit te melden – en waar dan? Maar hoe zit het dan met mijn beroepsgeheim? En als ik dat niet doe, draag ik dan bij aan misbruik,aan onbetaalbaarheid van de zorg?

Deze vragen bezorgden me vroeger vele slapeloze nachten, inmiddels gelukkig niet meer, ondanks dat ik alle antwoorden bij lange na nog niet heb. Maar ik weet inmiddels wel dat ik niet boos moet zijn op mensen die zichzelf proberen te redden of die het beste voor hun familie willen. Ik zou boos moeten zijn op hun redenen van komst. De slechte ziekenhuizen en armoede in eigen land, de ongelijkheid.

Maar ook ik kan alle onrechtvaardigheid in de wereld niet veranderen.