Een goede jas

Ireneusz hield zijn jas, een dik gewatteerd jack met verschillende zakken, altijd aan, ook in zijn cel. Eerst beweerde hij dat dat was vanwege de kou. In het oude gevangenisgebouw is geen airco, in de cellen kan geen raam open, en de hitte blijft er hangen, maar het kan heel goed dat hij, zoals meer mensen met schizofrenie, een andere temperatuurbeleving had en het helemaal niet warm vond. Hij zweette in elk geval niet in zijn jas, en hoewel hij zich volgens de bewaarders niet douchte, rook ik hem niet (wat mogelijk vooral zegt hoe ik gewend ben geraakt aan bepaalde geuren).

De temperatuur was echter maar bijzaak. De jas was zo belangrijk voor hem dat hij hem steeds wilde dragen. Hij liet de binnenzakken zien, met zoveel ruimte als een flinke handtas of een klein kastje. Dat de zakken grotendeels leeg waren, was omdat de meeste spullen in de gevangenis in verzegelde bewaring werden genomen: het cashgeld, de telefoon, de zakmessen.

De jas heeft ook een zendertje’, zei hij. De gedachte om met zendertjes in de gaten gehouden te worden, is een van de meest karakteristieke symptomen van schizofrenie, al gaat het meestal om zendertjes die in een kies of in het hoofd zijn ingebracht, of zijn ingespoten.

Een goede jas is voor een dakloze van het allergrootste belang. Om warm in te blijven, maar ook om belangrijke spullen bij zich te kunnen dragen. De gedachte aan een zendertje in een jas was nieuw voor mij. Dat iemand die jas dan ook nog zou willen dragen, was nog bijzonderder.

Om de zender te tonen haalde hij een blokje uit de voering ter grootte van een flinke gum.
‘Als je onder de sneeuw terechtkomt, in een lawine, kunnen ze je vinden.’ Vervolgens las hij het etiket voor dat aan de binnenkant van de jas was genaaid. Het was iets in de trant van: wees voorzichtig en neem de algemeen geldende veiligheidsvoorschriften in acht. ‘Dat vind ik zo mooi’, zei hij. ‘Je krijgt een gratis advies mee: je moet altijd voorzichtig zijn.’

Iedereen die skiet, weet wat RECCO is: een reflector die radiogolven terugkaatst en waarmee mensen die onder de sneeuw zijn geraakt, kunnen worden opgespoord, maar ik ga nooit op wintersport en ik had geen idee. ‘Het zit in de duurdere wintersportjacks’, zei een collega die wel van skiën houdt.

Dat het een duur jack was, bevestigde Ireneusz. Hij had het opgevist uit een kledingcontainer in Laren. ‘In een rijke gemeente gooien de mensen merkkleding weg.’ Hij legde me de techniek uit die hij van andere daklozen had geleerd om de containers leeg te halen: met een lange stok de vuilniszakken waar de kleding in verpakt was naar boven halen en als de zak bijna bij het gat in de container was, die met je hand overpakken.

Hij vertelde ook hoe hij in de stad zijn sociale contacten onderhield (op het pleintje voor de supermarkt sprak hij de mensen aan en sommige kenden hem en groetten hem) en hoe fijn hij het vond om in de gevangenis met mensen te kunnen praten.

Inmiddels had ik contact gehad met de ggz, die hem al maanden in zorg probeerde te krijgen en die weer contact met hem wilde als hij weer buiten was. In eerste instantie verheugde hem dat, maar direct daarop betrok zijn stemming. ‘Ze proberen het wel, maar ze kunnen me nooit vinden. Ik zwerf op straat.’ Op de pleintjes werd hij nogal eens weggejaagd, in veel supermarkten had hij een winkelverbod. En het RECCO-systeem was alleen bedoeld voor sneeuw.