Een geest ín vlees en bloed
9 reactiesIn zijn blog ‘Geest van vlees en bloed’ stelt Emile Keuter tevreden vast dat het fijne van neuroloog zijn is dat je veel van de hersenen snapt. Ik geef onmiddellijk toe. Daar ben ik jaloers op. Het leidt geen twijfel dat hersenen en gedrag en beleving nauw met elkaar samenhangen. Dat ik in 1990 medisch specialist psychiatrie kon worden zonder in die opleiding ooit iets over de hersenen te hebben geleerd, tekent wel hoever de psychiatrie destijds verwijderd was van de neurologie.
Kijken naar de hersenen was zelfs lange tijd verdacht. In de jaren zeventig werd prof. Buikhuisen, een psycholoog, verguisd, omdat hij wilde onderzoeken of er biologische factoren waren die samenhingen met criminaliteit. Hugo Brandt Corstius maakte hem onder het pseudoniem Piet Grijs in Vrij Nederland uit voor van alles en nog wat, waaronder zelfs voor fascist. Des te schrijnender als je weet dat Buikhuisen zijn vader verloor in de oorlog en in een jappenkamp heeft gezeten. Nee, de linkse kerk wist toen wel raad met andersdenkenden. Ook prof. Herman van Praag, die drie jaar in concentratiekamp Theresienstadt gezeten had, viel de ‘eer’ te beurt naziarts te worden genoemd. In de jaren zestig had hij de eerste biologische afdeling Psychiatrie in Groningen opgezet. In zijn Utrechtse tijd moesten zijn kinderen onder politiebegeleiding naar school. Ook Dick Swaab heeft nog te maken gehad met bedreigingen toen hij onderzocht of homoseksualiteit een biologische basis had. Een geschiedenis om vol schaamte op terug te kijken.
Inmiddels zijn de rollen echter omgekeerd. Dick Swaabs We zijn ons brein is een megabestseller. Als je nu nog gelooft dat er meer is dan hersenen, dan val je toch een beetje uit de toon.
Ik was dan ook blij verrast dat neuroloog (!) Steven Laureys aangaf dat hij de stelling dat we ons brein zijn aanmatigend vindt. We weten nog amper iets over het bewustzijn. Om dan nu al te claimen dat het volledig verklaard kan worden vanuit de materie is ver voor de muziek uit lopen.
Emile geeft aan dat hij zou willen dat we konden ervaren dat onze geest heel lichamelijk is. Die behoefte heb ik helemáál niet. Integendeel. Ik zie het feit dat we dat zo moeilijk kunnen ervaren, als een aanwijzing dat het niet waar is. Niet als een bewijs, want ook dingen die tegen onze intuïtie ingaan kunnen waar zijn.
Mijn hersenen zijn lichamelijk, van vlees en bloed. Maar mijn geest zie ik meer als in vlees en bloed afgedaald, geïncarneerd zo u wilt. (Carne betekent vlees.) Een geest in vlees en bloed, maar niet van vlees en bloed. De gedachte dat er een geest is die de hersenen bespeelt, spreekt mij meer aan. Ik geloof dus (maar weet niet zeker) dat er een hersenist is. En zoals de kwaliteit van een viool mede bepaalt welke muziek er ten gehore kan worden gebracht, bepaalt de staat van de hersenen mede welk gedrag en welke beleving er verschijnt. Maar dat de hersenen zelf spelen, als een pianola, spreekt mij als verklaring totaal niet aan. Hetzelfde geldt voor de opvatting dat bewustzijn niet meer is dan een epifenomeen van een complexe chemische reactie en dat er geen vrije wil is. Materie als primair zien en bewustzijn als secundair, vind ik vreemd. Om überhaupt van materie te spreken is er bewustzijn nodig. Of het andersom ook zo is, valt nog te bezien.
Dat alles neemt niet weg dat ik zonder meer onderschrijf dat kennis van onze hersenen ons veel kan leren over gedrag en beleving. Maar dat het ons álles daarover zal onthullen, geloof ik niet. Omwille van de eerlijkheid moet ik daaraan toevoegen dat ik het ook helemaal geen aantrekkelijke gedachte vind om slechts willoze, eindige materie te zijn. Maar waar het mij om gaat is dat geloven dat een geest van vlees en bloed is, volgens mij net zo goed geloof is als geloven dat een geest in vlees en bloed zit.
lees ook
-
Menno Oosterhoff
Menno Oosterhoff is (kinder- en jeugd)psychiater eninitiatiefnemer van www.ocdnet.nl en www.ocdcafe.nl. Hij maakt de podcast ‘God zegene de greep’ over de dwangstoornis. Daarover gaat ook zijn boek ‘Vals alarm´ waarin ook zijn eigen dwangstoornis aan de orde komt. Zijn boek ‘Ik zie anders niks aan je’ gaat over psychische aandoeningen in het algemeen. Tenslotte vindt u een bloemlezing van zijn blogs terug in het boek 'De psychiater en ik', een uitgave van Medisch Contact.
Hans van den Berg
bioloog, Vleuten
@Oosterhoff (en@Bonte) Bedankt voor jullie reacties. Is het open houden van een geestelijke wereld even (on)wetenschappelijk als het verwerpen ervan? Bij het opstellen van een hypothese (in dit geval ook) ligt het niet voor de hand te kiezen voor een... die niet in het natuurwetenschappelijk domein ligt. Nogmaals, het feit dat wij ons niet kunnen voorstellen dat onze gedachten de processen in ons brein zijn is geen basis om te besluiten dat er iets mysterieus aan de hand is, iets 'geestelijks; wat dat dan ook moge betekenen. Het 'mysterieuze' hier is dat we ons, als mensen, hier op deze aardkluit hebben ontwikkeld, en dat de evolutie ons met zulke ontzagwekkende breinen heeft uitgerust. Gelukkig weten we hoe dat zo is gekomen en is dit mysterie in zekere zin ontrafeld....
Menno Oosterhoff
psychiater, THESINGE Nederland
Omdat termen als ziekte en stoornis in de psychiatrie gevoelig liggen spreek ik altijd van psychische aandoening. Dus dat woord had ik paraat, toen ik nadacht over een vertaling van impaired. Of anders gezegd: De neuronen, die betrokken zijn bij het... woord aangedaan hebben in mijn hersenen veel connecties met andere neuronen , dus als impaired langskomt dan gaan ze makkelijk vuren.
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Oosterhoff: Aangedaan bewustzijn! Dat is inderdaad exact het woord dat ik zoek! Waarom komt mijn brein daar nu niet op?
Menno Oosterhoff
psychiater, THESINGE Nederland
Interessante reacties. Ik weet niet of mijn stellingname ideologisch is. Ik zal niet ontkennen, dat het mijn persoonlijke voorkeur heeft als er wel een geestelijke realiteit is en ik ontken evenmin, dat ik zoek naar dingen, die daarmee in overeenstem...ming zijn en dat ik kijk hoe ik het kan rijmen met datgene wat ermee in tegenspraak lijkt. Ik denk overigens dat ik niet de enige ben met een voorkeur voor een bepaalde visie. Ik probeer wel ook trouw te blijven aan de waarheid. Ik erken dat ik een serieus probleem heb hoe binnen een brein wat stoffelijk is en beantwoordt aan de natuurkundige wetten ruimte kan vinden voor een vrije wil. Ik erken eveneens , dat de correlatie tussen staat van het brein en beleving heel groot is. Aan de andere kant hebben wij zijn ons breiners in mijn ogen ook een serieus probleem; hoe natuurkundige verschijnselen tot beleving worden. Altijd als ze erover praten komt er een belever om de hoek kijken. Wij zijn ons brien bijvoorbeeld. Wie is dan het wij? Het brein dus.
Het wil er bij mij niet in, of ik wil er niet aan. Ik vind in elk geval dat de stand van de wetenschap nog niet zodanig is dat wel geloven of althans de mogelijkheid open houden van een geestelijke wereld per se onwetenschappelijker is dan er niet in te geloven. Beide lijkt me even ideologisch.
Impaired consciousness; aangedaan bewustzijn?
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@ Van Der Berg: Dat stuk ga ik zeker ook nog lezen! En inderdaad zag ik uw reactie op het stuk van Geurts. Ik denk dat de vragen terecht zijn, maar ik vond het stuk van Geurts al niet sterk voor een neurowetenschapper. Ik denk inderdaad dat hij de ge...dachte maar moeilijk kan verdragen dat wij in alle mogelijke opzichten ons brein zijn, zoals Swaab het zo treffend verwoord, en dat alles wat wij doen, horen, zien en ervaren door het brein wordt verzorgd en veroorzaakt. En natuurlijk reageert dat brein op zijn omgeving, maar ook op het lichaam met alle mogelijkheden en ook zijn beperkingen. Wellicht vinden sommigen dat een verarming van de "werkelijkheid" , maar voor mij is het een prima te verteren gedachte. Ik vind dat het idee van een " geest" die het brein zou besturen of zou bezitten hier eigenlijk niets aan toevoegt.
Hans van den Berg
bioloog, Vleuten
@Bonte: Het is natuurlijk bijna niet te doen, of helemaal niet, om de bewuste ervaringen die we hebben te vertalen naar wat er in de hersenen gebeurt, of v.v. Slechts als je je realiseert dat die bewuste ervaringen bestaan uit beelden, geluiden, geda...chten die in de structuren van ons brein zijn ‘opgeslagen’ en binnenkomen via de zintuigen, wordt de kloof kleiner. Ons brein haalt er van alles bij dat past in het beeld van onze aandacht. Zo, als beelden enz. ervaren we dat; we ervaren dat natuurlijk niet als vurende neuronen.
Verder wil ik nog even ingaan op de term ‘emerging’. Deze veel gehanteerde term is misleidend, in mijn visie. Er emergeert niets, de activiteiten van ons brein ZIJN onze gedachten. Ook heel moeilijk om te bevatten - maar elke andere opvatting leidt tot een of ander dualistisch idee. Ik was enkele jaren geleden bezig deze gedachte te incorporeren in mijn gedachtewereld over dit onderwerp - ik hoop niet dat het arrogant klinkt - toen ik een artikel vond van J.J.C. Smart, die de gedachte van de mind/brain identity heeft verwoord (niet als enige trouwens): https://plato.stanford.edu/entries/mind-identity/. Ik kan me niet voorstellen dat het anders is. Elke andere weg loopt dood.
Ik heb ook een reactie geplaatst bij het interview met Jeroen Geurts in dit blad. Ik hoop dat je daar ook wat van vindt. Dank voor je reactie!
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Van Den Berg: Ik denk ook dat we heel veel weten van hersenen en bewustzijn, maar zoals u zelf ook al zegt, de moeilijkheid is dat we niet begrijpen hoe de materie (de hersenen) leiden tot bewustzijn, en wat bewustzijn nu precies inhoudt. Dat blijkt... bijvoorbeeld alleen al uit het verschijnsel van een verandering van het bewustzijn bij epileptische aanvallen, met daarbij vele verschillende aspecten en dimensies van bewustzijn die al of niet aangedaan zijn tijdens de epileptische aanval. Het is alleen al moeilijk om de engelse term "impaired consciousness" naar een passend Nederlands woord te vertalen. Ik kom niet verder dan een "veranderd bewustzijn", al dekt dat de lading ook niet.
Hoe het bewustzijn te definiëren, uit welke verschillende dimensies het bestaat, het is mij nog allerminst duidelijk. Ik heb geen fundamentele problemen met het bewustzijn als epifenomeen van de complexiteit van de hersenen: Ik weet niet meer waar ik het gelezen heb, maar ik vind de zin: consciousness is the emerging property of complex networks, even charmant als wellicht ook nietszeggend.
Hoe dan ook, ik heb er weer twee boeken bij die ik wil lezen voordat ik doodga. Het is inmiddels al een hele stapel, dus of ik moet opschieten met lezen of nog erg lang leven...
Hans van den Berg
Bioloog, echtgenoot, Vleuten
Ik ben blij met de reactie van Bonte. Om te beginnen wil ik toch één kritische opmerking plaatsen; wij weten wel degelijk veel van hersenen en bewustzijn! Wie de (actuele) boeken van Stanislas Dehaene (Consciousness and the Brain), en dat van Edelman... en Tononi (A Universe of Consciousnous; How Matter becomes Imagination) heeft gelezen, begrijpt dat.
Als we ons daarbij bedenken dat alles wat ons bezighoudt, in de breedste zin, in ons brein een plek vindt voordat we er iets mee kunnen (zoals Bonte ook stelt), lijkt mij de stelling 'wij zijn ons brein' bepaald niet arrogant.
Als je je dat realiseert kun je je natuurlijk nog geen voorstelling maken van de relatie tussen de processen in ons brein (die tot een bewuste ervaring leiden), en wat we ervaren van moment tot moment. Je kunt met die 'eenheid' dan wel akkoord gaan; bepaalde processen in ons brein leiden tot bewustwording (beter nog, ze zijn het bewustzijn). Dat is een toestand die datgene wat we zien of lezen, of wat dan ook waarop onze aandacht is gericht, vormt tot de 'film' van onze bewustzijn, of daarvan deel gaat uitmaken. Die processen omvatten grote delen van de schors, en veel onderliggende structuren van het brein, afhankelijk van wat het is dat ons bezighoudt.
Ten laatste, heel veel verhalen zoals dit van Oosterhof, lijken toch wat ideologisch van aard, of gaan voorbij aan de immense mogelijkheden van ons brein!
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
De aloude discussie: Hersenen en bewustzijn, bewustzijn en hersenen. Materie en geest, geest en materie. En hoewel we met zijn allen veel weten, ben ik de eerste om te erkennen dat we heel erg veel niet weten van de hersenen en het bewustzijn..
E...n toch is het antwoord op bovenstaand dilemma; zijn het de hersenen die de geest produceren, of is er een geest die de hersenen bespeelt, mijns inziens heel eenvoudig. Ga maar eens rommelen met de materie, of dat nu is door er chemicaliën aan toe te voegen of door er delen uit te snijden zoals de onbarmhartige natuur geneigd is te doen. Dan blijft de geest nooit onaangetast, en de mate waarin en de aard van de verandering van geest is nog redelijk voorspelbaar ook. Zonder materie geen geest.
Nu kun je natuurlijk zeggen dat op dat moment een zuivere en onbeschadigde geest een vals instrument bespeeld. Maar dat vind ik een vrij naïeve gedachte.
Ik begrijp ook niet goed waarom dit zo belangrijk is. We begrijpen echt niet hoe de ingewikkelde machinerie in ons hoofd leidt tot onze geest en bewustzijn, maar zonder die materie is er gewoon helemaal geen geest of bewustzijn. Ik heb geen zelfstandige geest nodig om me steeds weer te verbazen over die enorme complexe grijze brij die mij elke dag weer op laat staan, en me naar mijn werk stuurt om me daar elke dag opnieuw te laten verbazen over andermans grijze brij.
De hersenen zijn complex genoeg. Zo complex dat ik geen op zich zelf staande geest nodig heb. Gelukkig mag iedereen geloven wat ie wil, psychiater, neuroloog of gewone sterveling...