Blogs & columns
Blog

Dodelijke arbeid

1 reactie

Buchenwald. Een Arbeitslager waar in de jaren 1937-1945 meer dan 250 duizend mensen tewerk zijn gesteld. Het is géén vernietigingskamp, benadrukt onze gids. Boven de ingang staat als motto: Jedem das Seine. Waar slaat dat op? In Auschwitz en Birkenau werden we begroet met de welkomstekst Arbeit macht frei. Wat is hier gebeurd, in Buchenwald?

Dwangarbeid was een dagvullend onderdeel van het verblijf in het kamp. Twaalf uur per dag, zes dagen per week. Dwangarbeid werd aanvankelijk ingezet ter bestraffing en heropvoeding. De doelgroep bestond uit misdadigers, politieke tegenstanders van het naziregime, werkschuwe elementen en ‘minderwaardigen’. Al gauw probeerde de SS om financieel gewin te behalen door meedogenloze uitbuiting, allereerst in de steengroeve. In de tweede oorlogshelft ging de SS ertoe over om mensen als dwangarbeiders in de wapenindustrie in te zetten. Buchenwald had een eigen wapenfabriek, de Gustloff-II-Werke. De gevangenen moesten meehelpen om de dreigende oorlogsnederlaag af te wenden. Tussen 1942 en 1945 ontstonden er zo’n duizend buitenkampen bij industriële bedrijven en bouwprojecten. Gevangenen werden daar ‘gedetacheerd’. De hele Duitse samenleving had zo deel aan deze inzet van dwangarbeid. Er was kritiekloze acceptatie.

De gevangenen werden ingezet onder ideologisch bepaalde condities – het systeemstabiliserende effect van dwangarbeid in de zin van ‘versterking van de volksgemeenschap’. Men volgde de normen die ook bij de inzet van krijgsgevangenen in acht werden genomen: strikte hiërarchisering naar ras, voortdurende selectie naar arbeidsgeschiktheid, strenge ruimtelijke scheiding van de groepen. Dwangarbeid evolueerde van ‘opvoedingsmethode’ naar een grootschalig streven om economische voordelen te behalen. Tenslotte was dwangarbeid de ‘laatste reserve’ van een ondergaande oorlogseconomie.

Buchenwald staat model voor de opbouwfase van de werkkampen. Voor de ontwikkeling van een rationeel systeem van dwangarbeid. Buchenwald is het centrum van een netwerk van satellietkampen. In één daarvan, Mittelbau-Dora, vindt de productie van wapens plaats in ondergrondse tunnels. Oorlogseconomische knelpunten worden aangepakt zonder dat men zich bekommert om leven en gezondheid van de gevangenen. Bij de Gustloff-II-Werke moet de productie worden gemaximaliseerd. Op alle fronten schreeuwt de oorlogsmachine om wapens. Als er luchtalarm is, vluchten de SS’ers de schuilkelders in. De gevangenen moeten doorwerken. Honderden komen om door Amerikaanse bombardementen.

De dwangarbeid van Buchenwald – geen vernietigingskamp, zegt onze gids nogmaals – kost uiteindelijk 34 duizend mensen het leven. Dat is bijna 14 procent van alle mensen die hier tussen 1937 en 1945 dwangarbeid hebben verricht. Dat is inclusief de slachtoffers van de grote dysenterie-epidemie van 1940. Wat gebeurde er met al die doden? Vanaf 1942 beschikt het kamp over een eigen crematorium. Het gebouw staat er nog. We lopen ernaartoe. Binnen is het nu ijskoud. Het is een compleet lijkenverwerkingsbedrijf. Gevangenen brengen de lijken van hun kameraden op karren naar binnen en ontdoen ze van hun gouden tanden. Andere gevangenen leggen ze in de ovens, die via gaten met elkaar verbonden zijn om de luchtcirculatie en daarmee de verbranding aan te jagen. Weer andere gevangenen halen de ovens leeg en vervoeren de menselijke resten naar een centrale stortplaats. Extreem zware arbeid, fysiek en mentaal, onder extreme condities, als onderdeel van een efficiënt industrieel vernietigingsproces. Davon haben wir nichts gewusst, roepen de inwoners van het nabijgelegen Weimar, als de Amerikanen hun direct na de bevrijding van het kamp de verschrikkingen van Buchenwald laten zien.

De dwangarbeid is verdwenen. Buchenwald is nu een plek om te gedenken. Die tienduizenden slachtoffers, maar ook die honderdduizenden overlevenden die na de oorlog getraumatiseerd verder moesten. Het voormalige Arbeitslager is nu een verlaten, koude plek waar kleine groepjes mensen rondgaan. Waar het verleden pijnlijk zichtbaar en voelbaar is. Waar verbijstering toeslaat. Vergeten kunnen we dat verleden niet.

  • André Weel

    André Weel is bedrijfsarts-niet-praktiserend en epidemioloog; werkzaam als curator bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk.'  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Waalko Roelfsema

    arts n.p., Langelo

    "wat is hier gebeurd, in Buchenwald?"
    Het artikel legt de nadruk op de dwangarbeid en wapenindustrie.
    Onvermeld blijven de executies en martelpraktijken, waarbij b.v. 8000 Sovjet krijgsgevangenen werden geëxecuteerd op een speciaal aangelegde executi...eplaats!

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.