Dobberend tussen de zeeschildpadden

Het is vakantie! Ik ben op Playa Grandi, een mooi strandje aan de baai bij Westpunt op Curaçao. Je kunt er snorkelen met grote zeeschildpadden. Al een uur dobber ik rustig, vol verwondering tussen een hele groep machtig mooie wezens als het langzaam drukker wordt.

Ik ga terug naar het strandje. Uitkijkend over de zee zie ik nu steeds meer mensen in het water, snorkel en billen fier in de lucht. Vissersbootjes varen af en aan.

Het strand lijkt nu zelfs overspoeld te raken: resortgasten op tour. Ze gaan allemaal aan dezelfde kant van de steiger het water in, voorzien van snorkelsets en knalgele zwemvesten. Wonderlijk, want het water is ondiep, er is geen stroming te bekennen en het merendeel van de groep is Nederlands, dus vermoedelijk hebben ze een zwemdiploma. Zelfs voor mijn eigen zevenjarige zwemmer is het snorkelen hier niet bepaald een technische uitdaging. Waarom dan allemaal zo’n hesje aan? Ik zie wel vijftig hesjes op een kluitje drijven. Geen schildpad die zich daartussen zal vertonen. Al ruim een kwartier klinkt daarbij de monotone instructie van de gids: ‘Naar beneden kijken!’ Waar anders, denk ik enigszins verbaasd. De eerste klagende gele hesjes sjokken inmiddels al wat teleurgesteld het water uit: ‘Ik zag er maar één, en wel twintig benen erbij. Zo kan ik nooit een mooie foto maken!’ Mijn tip om het eens aan de andere kant van de steiger te proberen omdat wij daar prachtige exemplaren hadden gespot, wordt door het clubje in de wind geslagen. De gids had immers gezegd links van de steiger te blijven. Lekker met de kudde mee, niet zelf nadenken en vooral gedrag niet bijsturen als er alternatieven worden aangereikt. Waarom, denk ik, dat is toch vreemd?

Menselijk gedrag intrigeerde me al toen ik nog klein was. Ik hou ervan om mensen te observeren in alledaagse situaties: in de trein, in de supermarkt en op het strand. Om na te denken over hun gedrag, beweegredenen, gedachtes en hun leven, buiten de specifieke scène die ik op dat moment waarneem.

In mijn werk als psychiater in het Pieter Baan Centrum spelen deze elementen ook een belangrijke rol. Binnen het zes weken durende onderzoek staan observatie en gesprekken over het welbevinden, gedachtes en mogelijke motieven van de observandus centraal. Maar we proberen vooral een goed beeld te verkrijgen van iemands leven voorafgaand aan het ten laste gelegde. Via uitgebreid ‘milieuonderzoek’ brengen we dit in kaart zodat het al in een vroeg stadium onderwerp van gesprek is. Want je hebt context nodig om gedrag te kunnen duiden en om te bepalen óf en waarom iets afwijkend of misschien wel pathologisch is. Daarbij moet je je ook afvragen: ís iets vreemd of afwijkend, of vínd ik iets afwijkend. En wanneer is gedrag misschien juist passend in een bepaalde situatie? Die vragen zijn niet makkelijk te beantwoorden. Als psychiater ben je bovendien je eigen diagnostisch instrument en is het moeilijk om je persoonlijkheid en referentiekaders uit te vlakken in je kijk op de ander.

Je persoonlijkheid neem je mee in je werk, maar patronen uit mijn werk zijn dus blijkbaar ook sterk verankerd in mijn persoonlijkheid. Vakantie is natuurlijk bij uitstek het moment je daar even los van te maken, even niet na te denken over de vraag wat vreemd of afwijkend gedrag is. En ben ik nu eigenlijk niet degene die vreemd gedrag vertoont? Wie houdt zich op vakantie nou bezig met het gedrag van een club toeristen in gele hesjes?

Pathologisch was hun gedrag natuurlijk niet, een beetje vreemd, dat misschien wel, maar binnen hun eigen context misschien ook wel gewoon volstrekt normaal.