Digitaal, maar niet altijd

Waar een crisis al niet goed voor is. Ineens hebben we ontdekt dat we consulten ook heel goed digitaal kunnen houden. In Utrecht wordt een gezondheidscentrum per 1 september de eerste ‘digital first’ huisartsenpraktijk in Nederland. Waarom de dokter live zien als het ook digitaal kan? Ook onderwijs – zelfs practica – wordt op grote schaal digitaal gegeven, vergaderingen en sollicitatiegesprekken vinden via Zoom of een andere digitale applicatie plaats en met je oude moeder die haar appartement niet uit kan, kun je toch ook beeldbellen.

Toegegeven, we hebben geleerd veel meer gebruik te maken van digitale mogelijkheden dan we deden. En ja, daar zitten echt voordelen aan. Minder reistijd voor allerlei overleggen die vaak ook efficiënter zijn, dus tijdwinst en beter voor het milieu. Minpunt is wel dat we ook minder bewegen als we daar niet goed op letten, dus voor onszelf misschien weer net iets minder gezond. Waarom zou je als patiënt altijd maar weer in de wachtkamer moeten plaatsnemen om dan uiteindelijk in minder dan 10 minuten van een gehaaste arts te horen dat de dosis van je medicijnen misschien toch wel iets omhoog moet, of juist omlaag. Misschien is het ook wel fijn als je als student dat college kunt afspelen op een tijd die jou goed uitkomt.

Maar voordat we nu het uitgangspunt ‘digitaal tenzij’ massaal gaan en blijven hanteren, en tot het nieuwe normaal bestempelen, is het misschien goed om eens goed na te denken over wat we nu echt geleerd hebben.

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) heeft daar, als het om de zorg gaat, een eerste aanzet voor gedaan en een paar dagen geleden een advies uitgebracht ‘Zorg op afstand dichterbij? Digitale zorg na de coronacrisis’. De RVS constateert dat er veel in een versnelling is gekomen, maar ook dat er nog veel beter nagedacht moet worden over wat digitaal kan en wat live moet. De raad constateert fijntjes dat de evaluatie en verwachtingen van patiënten en zorgverleners een stuk minder positief zijn dan hoe beleidsmedewerkers daar over denken. In haar advies haalt ze godzijdank niet middelen en doel door elkaar. Digitale zorg is dus geen doel, maar digitale vormen van zorg zijn een middel om bij te dragen aan optimale zorg. Dat betekent wel dat we eerst dat doel helder moeten formuleren en nadenken over wat daarvoor nodig is. ‘Digitale zorg is niet het nieuwe normaal’, aldus de RVS, maar ‘een onmisbare uitbreiding’ van ons arsenaal.

De raad pleit voor het blijven leren en evalueren van en met elkaar. Dat is ook wat we moeten doen in het onderwijs: wat willen we bereiken met het onderwijs en wat kan digitaal en wat moet live, of voor het vergaderen: operationele zaken via digitaal overleg regelen is prima, maar echt inhoudelijke discussies komen vaak lastiger van de grond, zeker naarmate de groep groter wordt. Interactie en verdieping komen veel makkelijker tot stand als je elkaar echt ziet, elkaar in de ogen kijkt en elkaars lichaamstaal leest en dat is niet alleen voor relaties en sociale contacten, maar ook voor optimale zorg onontbeerlijk. Een uitsluitend digitale samenleving heeft smaak noch kraak.