De ziekte van Antiochus

Meestal noemen we een ziekte naar de ontdekker. Denk aan Parkinson, Alzheimer, Korsakow en Gilles de la Tourette. In Parijs ontdekte ik een ziekte die naar een patiënt is genoemd. De ziekte van Antiochus. Misschien is dit strijdig met het medisch beroepsgeheim. Maar dat lijkt mee te vallen. Antiochus leefde namelijk heel lang geleden. Wie was hij?

Ik heb het over Antiochus de Eerste, bijgenaamd Soter (de redder). Hij was koning van het rijk der Seleuciden (wat ongeveer samenvalt met het huidige Syrië) van 281 tot 261 voor Christus.

Oude koek dus. Aan wat voor ziekte leed hij?

Dat is treffend in beeld gebracht door de Franse schilder Jacques-Louis David. Zijn meesterwerk uit 1774 hangt in de École des Beaux Arts in Parijs. Het heeft als titel Erasistratus ontdekt de oorzaak van de ziekte van Antiochus. Eén van de mooiste kunstwerken in de reeks Bedside teaching. Alleen al vanwege de kleurschakeringen en de lichtval ben ik er verliefd op.

Ga er even voor zitten en bekijk het schilderij op uw gemak. Het is een scène uit het jaar 301 voor Christus. Op bed ligt onze patiënt, Antiochus. Hij is dan nog kroonprins. Hij is net terug van de slag bij Ipsos, waar hij aan het hoofd stond van de ruiterij van zijn vader, koning Seleucus de Eerste. Antiochus lijkt ongeschonden uit de veldslag te zijn gekomen. We zien een gespierde man. Geen tekenen van letsel. Aan de rechtervoet valt een hallux valgus op. Hij maakt geen zieke indruk. Maar gelukkig is hij ook niet. Zie de lijdende uitdrukking op zijn gezicht. Zou het psychisch zijn?

Links aan het hoofdeind zit de arts Erasistratos. Gekleed in een rode mantel. Hij straalt kennis en daadkracht uit. Hij heeft de anamnese afgenomen en lichamelijk onderzoek verricht. Zijn gestrekte rechterarm wijst onverbiddelijk in de richting van een jonge vrouw in witte kleding die zich aan het voeteneind bevindt. Zij staat in het volle licht. Het is Stratonice, de jeugdige tweede echtgenote van Seleucus. Met terneergeslagen ogen wacht ze lijdzaam de loop der gebeurtenissen af. Dáár zit ze, lijkt Erasistratos te zeggen. Zij is de schuldige, de boosdoener, de oorzaak van de ziekte van mijn patiënt. Het hevig lijden van Antiochus komt door Stratonice, op wie hij smoorverliefd is.

Nu we de diagnose én de oorzaak van de ziekte weten, is de therapie niet moeilijk. Op aanwijzen van Erasistratos pakt koning Seleucus zijn tweede vrouw met zijn linkerhand bij haar rechterbovenarm. Met zijn rechterarm gebaart hij naar zijn zieke zoon. Zijn handpalm is naar boven gekeerd. Een gebaar van geven. Ik geef haar aan mijn zoon, lijkt Seleucus tegen de arts te zeggen. Hij verbindt Antiochus en Stratonice met elkaar.

Hoe gaat het verder? Antiochus herstelt voorspoedig. Hij trouwt met Stratonice. Ze krijgen een dochter, Apame, genoemd naar de moeder van Antiochus. Ze leven nog lang en gelukkig.