De witwascommissie

Onlangs debatteerde de Tweede Kamer wederom over de nieuwe opzet van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Op advies van de Gezondheidsraad uit alweer 2011 heeft minister Schippers nu definitief besloten dat het op de schop moet.

Al jaren kan het voorstel van de Gezondheidsraad rekenen op kritiek vanuit verschillende hoeken. Zo zijn er twijfels over de specificiteit van de HPV-test en ontbreekt vergelijkend Nederlands onderzoek tussen cytologie met HPV-triage en primaire HPV-screening.¹ Het hele systeem wordt omgegooid omdat de primaire HPV-screening jaarlijks potentieel achttien extra overlijdens door baarmoederhalskanker kan voorkomen. Dit is – hoewel elk overlijden door baarmoederhalskanker natuurlijk een persoonlijk drama is – een marginale winst vergeleken met de circa 175 sterfgevallen die thans worden voorkomen. Deze getallen geven aan – los van het feit of je een voorstander bent van het ene dan wel het andere systeem – hoe gering de verschillen zijn.

De wetenschappelijke discussie over welke wijze van bevolkingsonderzoek nu het beste is, is ernstig vertroebeld door de (vermeende) belangenverstrengeling van hoogleraar Meijer. De Meijer-gate heeft de minister echter niet van standpunt doen veranderen. ²³Zelfs een nog lopende kosten-batenanalyse wacht ze niet af.

Door de belangenverstrengeling van Meijer en de wetenschappelijke controverse over de nieuwe opzet van het baarmoederhalskankeronderzoek dreigt het gevaar dat er minder draagvlak voor het bevolkingsonderzoek komt en minder vrouwen zullen deelnemen aan dat onderzoek. Het ware verstandiger om goed vergelijkend onderzoek in Nederland te doen naar de beide systemen alvorens de huidige opzet over boord te gooien. 

Als het gaat om de Meijer-affaire: daar ligt nu een rapport over van de Vrije Universiteit Amsterdam, van de aan de universiteit verbonden commissie Wetenschappelijke Integriteit. Deze commissie concludeert na onderzoek dat er slechts sprake is geweest van een ‘uiterst geringe schending van het vertrouwen in de wetenschap’.⁴   Het rapport laat een opsomming zien van belangenverstrengelingen waarin hoogleraar Meijer van de commissie het voordeel van de twijfel krijgt.

Zo vindt de commissie het ‘niet noodzakelijk dat enig secundair belang wordt gemeld als er sprake is van de naamsvermelding van het eigen product als onderzoeksinstrument’, hoefde Meijer van de commissie zijn belang in een fabrikant van een test niet te melden omdat het ‘niet realistisch is te veronderstellen dat Meijer zijn onderzoek zou hebben kunnen gebruiken om de nadelen van cytologie te benadrukken’, maakte het niet uit dat Meijer bij een onderzoek een belang niet noemde omdat ‘het onderzoeksdoel uitsloot dat het zakelijk belang werd gediend’ en was Meijer niet verplicht te melden dat hij  toespraken hield voor een bedrijf met belangen en daar geld voor ving.

Als niet kan worden aangetoond dat je (financieel) voordeel hebt behaald maakt het allemaal niet uit wat je doet, stelt deze ‘witwas’-commissie. Maar bij wetenschappelijke publicaties gaat het er toch om dat elke schijn van belangenverstrengeling wordt vermeden?  Wetenschappelijke integriteit begint met openheid. Op mijn vraag aan minister Schippers of dit VU-rapport door de beugel kon zweeg de minister.  De minister liet hiermee een tweede kans liggen om het vertrouwen in de wetenschap rondom het baarmoederhalskankeronderzoek te herstellen.

1. Het nieuwe HPV-bevolkingsonderzoek voldoet niet. - Medisch Contact

2. Gij zult valoriseren blog Henk van Gerven

3. Plenair debat Tweede Kamer. 21 april 2016

4. Adviesrapport CWI VU-VUmc, casus 2015-05, 16 maart 2016