De trui die oma heeft gebreid

Duurzaamheid in de gezondheidzorg krijgt meer en meer aandacht. En terecht. Maar we moeten hierover niet navelstaren. Dat werd me pijnlijk duidelijk in een recent artikel in een van de medische toptijdschriften!

Ik had het artikel uit NEJM van 2 december vorig jaar al apart gelegd. Omdat ik geschokt was door de kortzichtigheid van de schrijvers. In de aanhef van ‘Decarbonizing the U.S. Health Sector — A Call to Action’ schrijven de auteurs zonder blikken of blozen: ‘Nergens zijn de effecten van klimaatverandering duidelijker zichtbaar dan in de menselijke gezondheid’. Misschien is dit voor dokters gewoon een leuke introzin. Maar de bioloog in mij deinsde terug. Misschien zie je de slinkende gletsjers van de polen en de Himalaya over het hoofd, en valt het niet meer op dat je voorruit na een uur rijden in Nederland geen enkel geplet insect meer oplevert. Ik herinner me nog goed dat als we vroeger een rondje met de auto reden, zowel de koplampen als de voorruit zwart zagen van de geplette insecten.

Als onze biosfeer in elkaar stort, dan is er geen gezondheidszorg meer nodig. Als artsen moeten we daarvan doordrongen raken. Een van de belangrijkste elementen van de stabiliteit van onze wereld is de biodiversiteit die alle ecosystemen in stand houdt. Elke planten- of diersoort die door ons toedoen van de aardbodem verdwijnt, komt nooit terug, en daarmee verdwijnt een van de knopen van het uiterst complexe levensnetwerk waar we deel van uitmaken. En dat netwerk wordt daardoor minder stabiel. Het is alsof in de trui die oma heeft gebreid een draad knapt. Er ontstaat een gat en als je niets doet, rafelt langzaam je hele trui uit elkaar.

Maar misschien begrijpen we abstracte begrippen als de afname van de biodiversiteit en het instorten van ecosystemen beter als het onze voeding gaat beïnvloeden. Bijna niemand beseft dat onze voeding berust op maar een kleine verzameling van doorgefokte dieren en planten. De helft van alle wilde dieren die verwant zijn aan onze varkens, geiten, schapen en koeien dreigt momenteel uit te sterven. Die dieren hebben we echter nodig als we de verregaande inteelt en afname van de genetische diversiteit bij ons landbouwvee willen tegengaan. Hoe minder genetische diversiteit, hoe groter de kans op ernstige infecties en het instorten van onze voedingspiramide. Los van het feit dat onze enorme monoculturen van kippen, koeien, en varkens de oorzaak zijn van steeds moeilijker onder de duim te krijgen ziektes. De recente vogelgriep is daar een goed voorbeeld van. Het eufemistische ‘ruimen’ van dieren lost dit probleem niet op.

We hebben een stabiele biodiversiteit niet alleen nodig om de wereld in stand te houden, maar ook heel banaal om in de toekomst met 9 miljard mensen voldoende te eten te hebben. We leven niet alleen op en met deze aarde.

Anders dan in NEJM wordt gesteld zijn de effecten van klimaatverandering veel duidelijker af te lezen aan de zorgwekkende afname van de biodiversiteit, de toenemende natuurrampen en de afname van onze groene longen dan aan de menselijke gezondheid.

Willen onze kinderen het nog een beetje leuk hebben op deze groenblauwe aarde, dan moeten we nu echt doorpakken, en de afname van de biodiversiteit stoppen. Op een onbewaakt ogenblik sterft de laatste vitale soort in ons ecosysteem uit en zijn we een uiteenrafelende trui geworden, waar niemand meer weet hoe je de draadjes aan elkaar moet knopen. Zonder een stabiel ecosysteem is ook de homo sapiens een bedreigde soort, en zelfs een uitstervende soort. Dan hebben we steeds minder gezondheidszorg nodig en nemen de ratten en de kakkerlakken het weer over. Dat willen we zeker niet!