De schade van verplaatste operaties
21 reactiesBinnenkort was het zover. 12 februari. Marlies* zou preventief haar borsten laten verwijderen. In dezelfde operatie zouden er nieuwe borsten gemaakt worden. De plastisch chirurg had haar voorbeelden laten zien dat het heus mooi kon worden. De oma van Marlies was overleden aan eierstokkanker en haar moeder had op jonge leeftijd borstkanker gekregen. Zo waren ze erachter gekomen dat er in de familie van Marlies een BRCA-mutatie zit.
Lang had ze gedacht dat ze zij vast geen mutatie had, maar toen ze zich had laten testen, bleek ze toch echt drager. Ook zij had circa 80 procent risico om in haar leven borstkanker te krijgen. Ze wist direct dat ze haar borstweefsel wilde laten verwijderen. Die operatie zal het risico op borstkanker naar ongeveer 3 procent verminderen. Er volgde een zoektocht welke reconstructie ze graag wilde en bij welke arts. Ze stond al meer dan een jaar op de wachtlijst, maar binnenkort was het zover.
Marlies was nog nooit eerder geopereerd. Ze zag er tegenop. Zou ze veel pijn krijgen? Zou het wel mooi worden? Hoe zou het zijn, het leven zonder echte borsten, zonder het gevoel in die borsten? Ze kon zich er maar moeilijk een voorstelling van maken.
Marlies had met haar werkgever geregeld dat er voor zes weken een vervanger zou zijn. Ze had de afgelopen maanden maaltijden gekookt die ze ingevroren had, zodat ze het wat gemakkelijker zou hebben na de operatie. Haar ouders zouden de eerste weken komen om de kindjes op te vangen en naar school te brengen. Ook zij hadden hun agenda daarop afgestemd.
En toen… werd ze op 27 januari gebeld door het ziekenhuis dat de operatie verzet moest worden. De dame aan de telefoon had gezegd dat er een patiënt was die haar plekje harder nodig had. Spoed was het, werd gezegd. Ze vond het ook heel spijtig. Sprakeloos had Marlies met de telefoon in haar hand gezeten. Daarna moest ze huilen. Meer dan een jaar had ze ernaartoe geleefd en nu dit. Ze voelde zich ook schuldig, want er was dus spoed voor een andere patiënt. Dat maakte dat ze bijna niet boos durfde te zijn.
Spoed over twee weken? Echt? Of is dit een planningsprobleem? Wat is er aan de hand? Een tekort aan personeel? Een arts die toch naar een congres gaat, vakantie op wil nemen of les moet geven? Ok-ruimte die toch ineens niet vrij is? Of een andere patiënt voorrang willen geven boven Marlies omdat Marlies geen acute ziekte heeft? Is de reden een reële of een kwestie van achteloosheid? Het blijft gissen, want hoe het echt zit, weten we niet.
Wat Marlies overkwam, is geen incident. We horen het regelmatig in onze achterban. Wat moeten deze vrouwen doen? Een schadeclaim indienen? Hoe kunnen we overbrengen wat de materiële en emotionele schade is? Deze blog is in elk geval een eerste aanzet.
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Hairwassers: Ik heb geen snijdend specialisme dus hoe het met operaties zit kan ik niet goed inschatten. Maar als mensen die dit dagelijks bij de hand hebben zeggen dat het beter kan, dan moet het beter. Zo simpel zou het moeten zijn. De werkelijkhe...id is om diverse redenen vaak weerbarstiger.
Helaas heb ik de ervaring dat als iets beter kan dat er allerlei redenen zijn om dit toch niet te doen. Zelfs de hele simpele invoering van a-traumatische LP naalden ter voorkoming van postpunctionele hoofdpijn, wetenschappelijk erg goed onderbouwd, stuit in ongeveer de helft van de ziekenhuizen waar ik heb gewerkt op blijkbaar onoverkomelijke bezwaren. En patiënten kunnen je vertellen dat dit toch echt geen pretje is, zelfs als het in de meerderheid van de gevallen vanzelf over gaat. Vijf dagen plat op je rug liggen, niet naar het toilet kunnen, het is geen feest. De excuses die daarbij worden aangevoerd zal ik u maar besparen, maar het gebeurt gewoon niet.
Ik vrees dat ik de moed een beetje heb opgegeven.
Rinus Ouwens
Bedrijfsarts, Bemmel
Beste mevrouw Hairwassers,
In plaats van een stellingenoorlog wil ik u liever en welgemeend veel succes wensen bij uw activiteiten voor het bereiken van betere zorg.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Het lijkt op een stellingenoorlog en daar schieten we weinig mee op.
Ik vind er niks verwarrends aan dat artsen ook patiënt zijn. Ik heb veel artsen onder mijn vrienden en kennissen. Ik werkte zelf in de farmaceutische industrie oncologie toen ik ...kanker kreeg. Mijn artsen hebben er nooit een probleem van gemaakt dat we allebei vanuit meerdere perspectieven keken. Zo zijn patiënten ook niet ineens professional af als ze een ziekte krijgen. Ik vind het gek dat u denkt dat ik dat verwarrend zou kunnen vinden.
Dat het verplaatsen van operaties echt wél een issue is, proefde ik niet in de eerdere reacties. Dat vind ik jammer. Ik proefde vooral 'Kan gebeuren, maar er geen punt van.' Fijn om te lezen dat u het óók een serieus issue vindt. U denkt dat er niks kan veranderen. Het is in mijn optiek niet waar dat het niet beter kan. Het kan heus beter en het moet ook beter. Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Dan verbetert het nooit. Ik heb vrij veel reacties gekregen van mensen die betrokken zijn bij OK-planning die zeggen dat ik helemaal gelijk heb. Ze beamen dat zeker wel ingeplande vakanties, les moeten geven of congressen redenen zijn waarom operaties twee weken later verplaatst worden. Ik vind het ook schokkend, maar het is dus niet waar dat het niet gebeurt. Deze mensen vinden dat het ook echt beter kan en moet. Dat geeft hoop dat dat ook gaat verbeteren. Mooi !
Spoedoperaties worden doorgaans ingecalculeerd. Die zijn, hoe gek dat ook mag klinken, planbaar, want het minimum en maximum aan onverwachte operaties is aardig goed in te schatten. Het is dus echt niet zo dat spoedoperaties per definitie ten koste gaan van ingeplande operaties. Echt iedereen begrijpt dat als er echt spoed is iets last minute verplaatst kan worden, maar spoed over twéé weken is dus geen spoed, maar een planningsprobleem.
En wat ik schreef over dertigers versus mensen die ouder zijn, sloeg net zozeer op mezelf als op jullie. Jammer dat u daarin een vileine sneer meende te zien.
Rinus Ouwens
Bedrijfsarts, Bemmel
Beste mevrouw Hairwassers,
Het zal aan mij liggen maar passages als “Wat we erg vinden als we dertig zijn is overkomenlijker als we ouder zijn.”; “Als dat niet meer invoelbaar is voor professionals, wordt het de hoogste tijd dat ze een ander vak ki...ezen” en “Relativeren is mooi, maar anderen je relativering opdringen heeft alles van bagatelliseren” waren aanleiding voor mijn reactie. Ik kan me overigens ook voorstellen dat het verwarrend kan zijn dat ik zowel van arts als patiënt perspectief reageer, maar het een sluit het ander niet uit.
Wellicht ten overvloede:
Begrijp ik dat uitstellen van een operatie zeer vervelend is? Ja. En ja, de mate waarin zal voor iedereen en elke situatie anders zijn en de wijze waarop daarmee wordt omgegaan ook.
Denk ik dat dit tot een schadeclaim zou moeten leiden? Nee. Kan mogelijk zelfs averechts uitpakken.
Zie ik de wachtlijsten graag korter en operaties minder vaak uitgesteld? Natuurlijk. Ook voor de mensen die ik begeleid en financieel krap zitten omdat hun werkverzuim langer duurt. Of hun baan hierdoor dreigen te verliezen – nog afgezien van de langer durende klachten.
Denk ik dat dit altijd zal lukken? Nee. Zelfs met de beste bedoelingen en plannen niet.
Toen ik met spoed ben geholpen zal ongetwijfeld de operatie van iemand anders zijn uitgesteld. En niet omdat de “arts toch naar een congres gaat, vakantie op wil nemen of les moet geven”. Als dergelijke gronden wel de reden zouden zijn ben ik het helemaal met u eens. Dit zijn geen valide redenen zijn om iemand nóg langer in de zenuwen te laten zitten en alle voorbereidingen opnieuw te laten treffen. Wellicht zitten onze opvatting best dicht bij elkaar.
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Hairwassers: Helaas ken ik de andere kant van het bureau als patiënt ook beter dan ik zou willen. Daar ben ik overigens geen slechtere dokter van geworden, wel veel lastiger voor mijn collega's en daarmee bij velen niet bepaald geliefd. Het zij zo. ...
De dokter is veel duurder dan de secretaresses die een poli moeten verplaatsen. Dat daar winst valt te behalen geloof ik wel, zie mijn 2e voorbeeld bij de reacties.
Echter, een dokter die opereert mag niet niets doen, en ook de operatie-assistenten en het andere personeel op de operatiekamer niet. Dat gaat ten koste van de productie en kost geld. Het zal dus het zal altijd zo zijn dat een operatieprogramma zoveel mogelijk volgepland wordt, en als er dan een "spoedje" tussendoor komt, moet de geplande patiënt wachten. Dat is niet zozeer een planningsprobleem, maar een bewuste keuze. Ik zie dat nog niet zo snel veranderen. Ik weet dus eerlijk gezegd niet hoe dat anders zou moeten.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Beste heer Ouwens, u bent zo'n 6 jaar ouder dan ik. We kunnen discussiëren of 6 jaar genoeg is om dat 'een stuk jonger' te noemen. Ik vind van wel. De veronderstellingen die u vervolgens tracht te weerleggen, zijn niet mijn veronderstellingen. Ik zou... niet durven beweren dat u niet zou weten wat het is om patiënt te zijn of iets dergelijks. Ik vergelijk jullie relativering en die van mezelf (want ik herken het zeker) met waar dames tussen de 25 en 35 mee bezig zijn. Deze dames kunnen, qua leeftijd, jullie dochters zijn. Kom op, zo moeilijk is het toch niet om te begrijpen dat als je een jaar (!) wacht op een ingrijpende operatie dat het dan vervelend en kostbaar is als die operatie twee weken voordien verplaatst wordt? Twee weken van te voren een operatie verplaatsen is geen spoed. Het is een planningsprobleem. Het gaat mij wat ver om dat voor lief te nemen, terwijl we weten dat het beter kan. Waarom zou je die verbetering terzijde willen schuiven? Het is géén overmacht. Het is slechte planning !!
Rinus Ouwens
Bedrijfsarts, Bemmel
Beste mevrouw Hairwassers,
Mooi dat u om me kan lachen. Ik lees echter wat veronderstellingen die enige toelichting behoeven.
Allereerst ben ik geen stuk ouder dan u. Vervolgens, de eerste serie operaties en behandelingen begon toen ik net 18 wa...s. Waarbij het o.a. de vraag was of ik mijn been kon behouden. Ik wil dat niet vergelijken met andere operaties of aandoeningen en de mate waarin die belastend of ingrijpend zijn, maar denk dat ik wel wat (patient)ervaring heb met zorgen, angsten, vragen en een onzeker en gewijzigd toekomstperspectief. Daarna zijn nog wat andere ervaringen gevolgd.
Daarom ga ik van weinig zekerheden uit en probeer ik het leven te nemen zoals het is. Ik hoop dat u kunt begrijpen dat het me wat ver gaat als ik lees dat ik dit anderen wil opdringen, hun ervaringen bagatelliseer, niet kan invoelen of dat ik een ander vak moet overwegen.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
U heeft helemaal gelijk dat het opjutten van ziekenhuispersoneel, artsen incluis, de kwaliteit van de zorg helemaal niet ten goede komt. Nergens heb ik gezegd dat het de schuld van artsen is. Ik wéét het niet. Ik hoor vanalles...
Nu zijn er soms w...el echt systeemveranderingen mogelijk, waardoor er meer rust en een betere planning komt. Ik schreef al in één van mijn reacties hoe Linda Burger, Poli manager en borstkankerpatiënt, vertelde bij een bijeenkomst van VWS dat 40% van de gemaakte afspraken verzet werd en dat een paar medewerkers daar fulltime mee bezig waren. Ze hebben dat kunnen veranderen, wat veel geld scheelt en blijer ziekenhuispersoneel én patiënten geeft. Hoe mooi is dat... Logistiek is niet het vak van artsen, maar daar bestaan heus specialisten in....
Wat mij steekt is dat alles gericht is op efficiëntie in het ziekenhuis, maar als je ziet wat voor een kosten Marlies en haar werkgever hebben moeten maken, dan vind ik dat je efficiëntie wel wat breder mag trekken naar de BV Nederland. Nog los van de emotionele impact. Toch?
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Hairwassers: Als er iemand om mij kan lachen is er al veel gewonnen...
Maar ik vrees dat zolang efficiëntie en kosteneffectiviteit de drijfveren zijn, het patiëntenbelang er bij in schiet. Dat bedoelde ik ook met de voorbeelden die ik noemde. En ...de artsen zijn daaraan niet alleen schuldig, maar bestuurders, ziektekostenverzekeraars en politici zijn eveneens drijvende krachten. Money makes the world go round, ook in de geneeskunde.
Ik heb in alle ziekenhuizen waar ik heb gewerkt nog maar een keer meegemaakt dat er 10 minuten (!) ruimte ingeroosterd was voor een koffiepauze. Voor het overige verwacht men dat je gewoon van 8:30 tot 12:00 en van 13:00 tot 16:30 stoïcijns patiënten "ziet". In de middagpauze en na 16:30 wacht dan de administratie.
Er zijn momenten dat ik om 15:30 hoop dat wie er nog komt niet al te ingewikkelde vragen heeft. Omdat de hersentjes dan wat moe beginnen te worden, en het gevaar dreigt dat ik overschakel op de automatische piloot. Men zou eens kunnen beginnen met het zien van artsen als mensen, en niet als robots. Dat zou al iets schelen...
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Beste mevrouw Rümke en beste Menno, ja, dat verschuiven is ellendig. Het kan inderdaad zomaar een hele serie verplaatste operaties betekenen. En ja, die wachtlijsten zijn afschuwelijk....
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Beste heren Ouwens en Bonte, ik moet een beetje om u lachen. U bent beiden 'van een zekere leeftijd'. Het is zeker zo dat naarmate de leeftijd vordert en de resterende tijd korter wordt, men gaat relativeren. Ik ben een stuk jonger dan jullie, 48 en ...ik heb kanker gehad en ben er niet dood aan gegaan. Wat we erg vinden als we dertig zijn, is overkomenlijker als we ouder zijn. Ik zie in onze achterban van vrouwen met erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker allerhande vraagstukken, die voor een deel met leeftijd en de leeftijdsfase te maken hebben. Zij hebben niks aan mijn 'relativerende' woorden. Zij hebben hun eigen zorgen, angsten en vragen. Als je je moeder op jonge leeftijd verloren bent aan borstkanker en je blijkt zelf drager van dezelfde genmutatie, dan bepaalt dat je perspectief. Een jaar wachten op een operatie, waar je tegenop ziet, is behoorlijk lang. Dat is extra lang omdat mensen in een hele drukke fase van hun leven zitten, met jonge kinderen, kinderwens, carrière-afwegingen etc. Als dat niet meer invoelbaar is voor professionals, wordt het de hoogste tijd dat ze een ander vak kiezen, denk ik.
Relativeren is mooi, maar anderen je relativering opdringen heeft alles van bagatelliseren. Daar wordt zorg niet beter van en de dames uit onze achterban zijn er niet mee geholpen. We weten namelijk dat de planning en logistiek in ziekenhuizen beter kan, veel beter kan. Waarom zou je die kans dan laten liggen?
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@ De dood en de belasting als enige zekerheden, dat relativeert veel, inderdaad. Er is wel een verschil: De dood komt maar eenmaal, dan heb je het gehad. De belasting daarentegen gaat nooit meer weg...
Rinus Ouwens
Bedrijfsarts, Bemmel
Er blijken zelfs in Nederland grenzen aan planbaarheid en maakbaarheid. Zelf heb ik uitgebreide ervaring met operaties en menigmaal is er een uitgesteld.
Vervelend, zeker als je een dag "nuchter" heb gewacht en het de volgende dag wordt. Of waarnem...ing hebt geregeld en daar nieuwe afspraken voor moet maken.
Einde van de wereld is het echter ook weer niet en ook geen trauma. Een schadeclaim heb ik nimmer overwogen. De gedachte dat we op onze leeftijd alleen de dood en de belastingen als zekerheden hebben relativeert veel.
menno oosterhoff
psychiater, THESINGE
Beste Desiree.
De impact van het verzetten van een operatie of zelfs een afspraak is groot en het is goed dat je die laat zien. Er moet dus zeker niet lichtvaardig mee worden omgegaan, waarmee ik niet zeg dat dat in wat jij bespreekt is gebeurd. dat... kan ik niet beoordelen.
Ik denk dat veel behandelaars zich goed bewust zijn van het belang wat een afspraak voor de patient heeft en dus niet lichtvaardig zullen afzeggen. Wat ik persoonlijk in de psychiatrie vreselijk vind is de ellenlange wachtlijsten. Je moet mensen veel langer laten wachten dan goed is. Ik probeer op alle mogelijke manieren dat te omzeilen, maar daar zit ook een grens aan. Dat maakt het soms lastig.
Prudence Rümke-Gemmeke
Huisarts, Den Helder
Misschien is niet alleen Marlies gebeld, maar moet iedereen voor dit spoedgeval een plaatsje opschuiven. Zo door tot het eind van het OK programma....
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Beste Thomas, goed idee om intern te bevragen en wellicht ook bij andere ziekenhuizen je licht op te steken. Logistiek is een vak. Spoed is te plannen. Dat komt omdat het binnen marges voorspelbaar is en dus planbaar is. Ik ken meerdere ziekenhuizen ...waar deze deskundigen ingehuurd werden om de logistiek te verbeteren. Linda Burger, werkzaam in een groot academisch ziekenhuis op een poli én zelf borstkankerpatiënt vertelde onlangs op een bijeenkomst van VWS dat 40% van de gemaakte poli-afspraken door het ziekenhuis verzet werden en dat daar een paar medewerkers fulltime mee bezig waren. Ze vertelde ook hoe ze intern hebben kunnen verbeteren tot tevredenheid van iedereen. Dat is fantastisch !
Ik ben niet helemaal extern in de zorg. Ik ken vrij veel mensen op vrij veel lagen in de zorg. Ik word dus geïnformeerd over operaties die meer opleveren dan andere operaties, waardoor er geschoven wordt. Ik word ook geïnformeerd over artsen die last minute naar een congres gaan of op vakantie gaan. Wat er al staat, Marlies is een fictief figuur, maar de casus is 90% op waarheid gebaseerd. In onze groep van 1800 vrouwen met een BRCA-mutatie hebben vrij veel vrouwen iets dergelijks meegemaakt.
Voel je niet aangevallen. Je hebt met deze patiëntengroep niks te maken. Kijk wat jij binnen jouw vakgebied kunt doen.
Thomas Müller
Uroloog, Drachten
Beste Desiree Hairwassers,
interessant antwoord. Wat is een planningsdeskundige en hoezo zijn artsen dat niet ? En welke kennis heeft zo’n planningsdeskundige dan weer van wat wel en geen spoed is als het geen arts is ? Alle mensen maken jammerlijke... keuze, ook artsen. Een operatie om onbenullige redenen afzeggen is een jammerlijke keuze. Het artikel heeft mij geinspireerd om bij ons de planzekerheid van ingrepen onder de loep te nemen, was dat de bedoeling ? In het artikel wordt een geval geschetst, waarvan je niet weet wat de redenen van afzeggen was. Vervolgens vermoed je jammerlijke redenen daar achter en meen je uitspraken te kunnen doen over alle afzeggingen in Nederland. Dat vind ik dan weer curieuz. Je mag je vermoedens hebben, en als die op mij negatief en uitgaand van het slechte overkomen in een publieke discussie, dan neem ik een contrapunt in.
Desiree Hairwassers
Patient advocate borstkanker en erfelijke aanleg voor borst- en eierstokkanker, Huissen
Beste Thomas Müller, artsen zijn geen planningsdeskundigen. Planningsdeskundigen zeggen dat een operatie over twee weken afzeggen geen spoed kan zijn. Dat het een planningsprobleem is. Anderen zeggen dat het een capaciteitsprobleem is. Helaas hoor ik... wel degelijk dat operaties verplaatst worden omdat er artsen toch ineens naar een congres of op vakantie gaan. Achter de schermen bevestigen artsen mij dat wel degelijk. Dat je uitspraken meent te kunnen doen over de hele zorg overal in Nederland, dat vind ik dan weer curieus. Je kunt dan hooguit zeggen dat je het, als uroloog, niet herkent. Dat kan.
Thomas Müller
Uroloog, Drachten
Jammer. De toon is gezet. Achteloosheid, vacantie opnemen, schadeclaim. Het verbreken van een gemaakte (OK datum) belofte is geen lichtvaardig genomen besluit. Zeker omdat iedereen weet hoe zwaar het valt en hoe vervelend je dat zelf zou vinden.
...Mensen opereren is geen exacte wetenschap, zeker als er veel onderdelen en mankracht nodig zijn om, zoals hier, meer-specialisten operaties uit te voeren. Het zou toch een mooi begin zijn als men in beginselen gelooft wat er gezegd wordt - en troost zou kunnen vinden dat een ander de operatie dringender nodig heeft.....
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
En het kan nog veel gekker:
In een ander ziekenhuis was de dienst voor de SEH als neuroloog gelijktijdig met een volledig volgeplande poli georganiseerd. Als er dan iemand op de SEH kwam zou het zo maar kunnen dat je een half uur of een uur uitlie...p op de poli, omdat ik zelfs met mijn omvang niet in tweeën kan delen om een helft naar de SEH te sturen om daar een patiënt te zien. Mijn mening dat ik dat niet acceptabel vond in de huidige tijd werd met gemengde gevoelens ontvangen. Het voorstel een tweetal gaten van een half uur op de poli te laten vallen, om hiermee enige lucht te creëren, kon evenmin op veel enthousiasme rekenen. Dat je daar moeiteloos administratieve taken mee kon vullen als er geen patiënten waren vond men ook geen argument. Het antwoord was dat patiënten maar gewoon moesten wachten, en als ze dat niet zouden willen kregen ze wel een nieuwe afspraak een aantal weken later. Dat is toch geen enkel probleem?
Het ziekenhuis is een uitermate efficiënt productiebedrijf. Maar vooral voor de dokter en de organisatie zelf. Patiënten dienen zich daar maar naar te voegen.
Alle geleuter en gekwetter over patientvriendelijkheid en "de patiënt centraal" is met enige regelmaat niet meer dan windowdressing. Wen er maar aan...
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
Ik denk dat u niet helemaal begrijpt waar het ziekenhuis voor dient. Het is een productiefaciliteit waar efficiëntie het toverwoord is en de productienormen moeten worden gehaald. Het systeem is dan ook zo ingericht dat het efficiënt is voor de dokte...r en voor het ziekenhuis. Dat dat niet efficiënt is voor de patiënt wordt op de koop toegenomen. Wat het zwaarst is, moet nu eenmaal het zwaarst wegen, toch?
Ter illustratie:
In een ziekenhuis waar ik gewerkt hebt moesten patiënten soms 4x komen voor de diagnose van een huis-tuin-en-keuken diagnose van een carpool tunnel syndroom. Het 1e consult voor de anamnese, het 2e voor het geleidingsonderzoek, en dan soms ook een afspraak voor de uitslag. Als het geleidingsonderzoek negatief was, moesten ze nog een keer komen voor de echografie van de n. medianen. En als het niet mijn eigen patiënt was, kwam deze ook dan nog een keer voor de uitslag, consult nr. 5. Vervolgens liet ik patiënten op het EMG komen zodat ik de anamnese (niet meer dan 5 minuten) kon doen, en de laborante het geleidingsonderzoek. Dat vond geen navolging bij mijn geachte collega's, vraag me niet waarom. Ik heb het niet aangedurfd om om een echoapparaat te vragen waarmee ik bij een negatief geleidingsonderzoek meteen een echo zou kunnen maken. Heel patiëntvriendelijk, maar daar gaat het niet om.