De meest duurzame zorg is de zorg die niet geleverd wordt

Toen mijn medische loopbaan twintig jaar geleden begon, lukte het VWS al niet het zorgbudget in de hand te houden. Destijds in 2005 bedroeg het zorgbudget ongeveer 65 miljard euro, en inmiddels is het bijna verdubbeld naar ruim 110 miljard. Dit betekent twee dingen: ten eerste, het lukte geen minister de groei van dit budget te remmen en ten tweede, we hebben kennelijk geld genoeg – maar het gaat wel ten koste van andere sectoren zoals bijvoorbeeld onderwijs. De overheid kan haar centen net als thuis, maar eenmaal uitgeven.

Daarnaast begrijpt iedereen dat het niet gezond is om meer dan een kwart van ons overheidsbudget aan zorg uit te geven, vooral als we ons realiseren dat zorg maar voor 11 procent bijdraagt aan onze volksgezondheid. Goede scholing, een baan, een veilige buurt, gezond voedsel en beweging hebben veel meer impact op onze gezondheid. Daarom moet er ook veel meer geld naar deze determinanten van gezondheid. Maar ja, daar heb je visie voor nodig, en die ontbreekt op dit moment.

Toch hebben ook de voorgangers van de huidige VWS-minister talloze vergeefse pogingen gedaan om het zorgbudget te beteugelen. Overheidscampagne na overheidscampagne werden nieuwe kreten gelanceerd, zoals ‘zinnige zorg’, ‘zorg op de juiste plek’, ‘doelmatigheid’ en nog honderd andere. Deze hadden allemaal hetzelfde doel: trachten goede zorg te leveren die betaalbaar is, en in de toekomst toegankelijk. Op dit moment is the new kid on the block de term ‘passende zorg’, wat ons artsen op het hart moet drukken ‘zorg op maat’ te bieden (weer een term), ook al moet ik de eerste arts nog ontmoeten die de ambitie heeft om dagelijks ‘niet-passende zorg’ te leveren.

Ondanks dit blijven we neigen tot overbehandeling. We worden in de opleiding slecht getraind in nee verkopen, artsen zijn vaak pleasers, maar ook wemelt ons zorgsysteem van de productieprikkels. Zo moeten we voor de Soncos-norm elk jaar een bepaald aantal ingrepen uitvoeren en ook het Integraal Zorgakkoord (IZA) stuurt erop aan naar zoveel mogelijk volume te streven. Maar ja, dokters zijn ook maar mensen. Ze willen het liefst blijven doen wat ze graag doen. Dus wat denkt u dat er gebeurt als in centrum A in december nog maar negentien operaties zijn uitgevoerd en het moeten er twintig zijn? Het zal in ieder geval niet leiden tot minder behandelen.

Een andere prikkel is specialisatie. Als je superspecialisten twaalf tot veertien jaar opleidt, krijg je nu eenmaal het ‘if you have a hammer, everything looks like a nail’-effect. Die mensen willen dat trucje dan ook doen, het liefst de hele dag. Dit geldt niet alleen voor artsen, maar ook voor soldaten en andere beroepen die tijd en energie steken in specialisatie. We worden er goed in en daarom willen we het ook doen. Dat leidt tot handelingen die minder noodzakelijk zijn.

Kortom, we hebben hier te maken met een systemisch probleem. Dat heeft niets te maken met een maatschap of loondienst. Ook artsen in academische ziekenhuizen worden zenuwachtig als datgene wat ze het liefst de hele dag doen, dreigt weg te vallen. We moeten dus weer meer generaliseren. Dan kun je meer, heb je meer overzicht en ben je minder afhankelijk. Mensen die alleen de linkerteennagel behandelen en de ganse dag achter de computer zitten te wachten totdat ze paradepaardje kunnen spelen; dat gaat gewoon niet meer. Bovendien hebben we straks veel te weinig handen om ons dat te kunnen permitteren.

Dus als we straks weer een campagne met kreet starten, zou ik kiezen voor: duurzame zorg. Namelijk, de meest duurzame zorg is de zorg die niet geleverd wordt. Kortom, doe niet wat niet nodig is. Bezint eer ge begint. Refuse, reduce, rethink – en kijk of het anders kan. Pas doseringsschema’s aan, bereken de footprint van ingrepen en gebruik betere besluitvormingstools om te zien of die galblaasoperatie wel echt nodig is.

In 2035 wil het UMCG klimaatneutraal zijn. Hiervoor moeten we onszelf de hele dag de vraag stellen die Hippocrates ons vierduizend jaar geleden al stelde: is wat we doen, verbruiken of aanvragen echt wel nodig? Een zinnige en doelmatige, passende maar bovenal duurzame vraag dacht ik zo!