De medische Reformatie
1 reactieOp 31 oktober 1517 timmert Maarten Luther zijn 95 stellingen aan de poort van de slotkerk in Wittenberg. Die gaan vooral over de aflatenhandel. Paus Leo X financiert met aflatengeld de bouw van de Sint Pieter in Rome. Luthers protestactie lijkt kansloos.
Wittenberg claimt Luther nu de Reformatie zijn vijfhonderdste verjaardag beleeft. Luther is een hype geworden. Toeristen verdringen zich voor de kerkdeur. Ze maken selfies met hun smartphones. Hier begon de Reformatie! Ondanks dreigementen blijft Luther trouw aan zijn principes. Sola fide, sola scriptura! Hij blijft ook loyaal aan de rooms-katholieke kerk. Maar Leo X ziet hem als vijand. De paus verklaart hem tot ketter en doet hem in de ban. Dan begint de strijd pas echt.
Er is nóg een rebel in die tijd. Een reformator: Andries van Wesele, beter bekend onder zijn Latijnse naam Andreas Vesalius.
Van Wesele is in Brussel geboren, vlakbij de Galgenberg. Door het raam van zijn ouderlijk huis ziet hij hoe terdoodveroordeelden de strop krijgen. Dat bepaalt zijn beroepskeuze. In 1530 schrijft hij zich in aan de Leuvense universiteit. Na zijn basisopleiding in de Artes leert hij Grieks, Latijn en Hebreeuws aan het Collegium Trilingue. Daarna gaat hij naar Parijs voor de geneeskundestudie. Daar is het allemaal Galenus wat de klok slaat – de Grieks-Romeinse medicus uit de tweede eeuw wiens ideeën teruggaan op Hippocrates. De leer van de vier lichaamssappen. Al 1400 jaar domineert Galenus de Europese geneeskunde. Een studie geneeskunde was vooral een studie Grieks en Latijn. De klassieke tekst was belangrijker dan de eigen waarneming. Dissecties werden wel gedaan, maar nooit door de professor. Die vond dat wansmakelijk en beneden zijn waardigheid. Van Wesele doet in Parijs noodgedwongen dissecties op dieren. Met zijn vrienden struint hij de Parijse knekelvelden af op zoek naar menselijke resten. Had Galenus nu gelijk of niet? Galenus zat er vaak naast. Zijn anatomie van de mens bleek vaak gebaseerd op dierontledingen.
Afstuderen in Parijs blijkt niet mogelijk. Van Wesele keert terug naar Leuven. Daar doet hij een publieke dissectie. Ongepast, vindt men.
In 1537 vertrekt hij naar Padua. Daar behaalt hij het doctoraat in de geneeskunde. Een dag later wordt hij benoemd tot professor in de heelkunde en de anatomie. Onder grote publieke belangstelling voert hij dissecties uit. Hij krijgt het vertrouwen van de burgemeester. Die gaat terechtstellingen bespoedigen of uitstellen, naargelang de behoefte aan ‘vers materiaal’ voor de anatomische lessen. Niet langer staat de theorie, de voorlezing uit Galenus, centraal in het medisch onderwijs. Het is nu de eigen waarneming. Observation-based medicine vervangt Latin-based medicine. Dat is even slikken voor de gevestigde Galenische medische stand.
Gaandeweg stelt Van Wesele meer fouten vast in het werk van Galenus. Maar hij verkettert Galenus niet. Hij vult hem aan en behoudt het goede. Hij verzamelt alle nieuwe inzichten in zijn magnum opus, De humani corporis fabrica libri septem uit 1543. Een origineel bevindt zich in de bibliotheek van de Universiteit van Antwerpen. Digitaal te bekijken via http://anet.uantwerpen.be/digital/opacehc/ehc/dg:ehc:615/N. Een prachtige anatomische atlas met gedetailleerde skeletten en spiermannen.
In datzelfde jaar zet Van Wesele een punt achter zijn academische loopbaan. Hij stopt op zijn hoogtepunt. Hij wordt lijfarts aan het Brusselse hof van keizer Karel V. In 1555 volgt Van Wesele Filips II, de nieuwe koning van Spanje, naar Madrid.
Het bevalt Van Wesele maar matig aan het Spaanse hof. Hij overweegt een terugkeer naar Padua. Maar hij blijft de koning trouw. Filips II draagt hem in 1564 op om naar Palestina te reizen. Hij geeft hem een zak geld mee voor het onderhoud van de heilige plaatsen. Van Wesele bezoekt Jeruzalem en doet zijn plicht. Op de terugreis wordt hij ziek. Hij gaat aan land op het Griekse eiland Zakynthos. Daar sterft hij. Hij ligt er begraven. Men zoekt nog naar zijn graf met het Griekse grafschrift ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΠΑΝΤΟΤΕ ΕΤΙΜΩΝ. De Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.
Luther en Van Wesele. Europese out-of-the-box denkers. Doeners vooral. Rebellen die de gevestigde orde op zijn kop hebben gezet. Zonder hun roots en hun loyaliteiten prijs te geven.
J.J.P. Lamoré
chirurg in ruste, Naaldwijk
Vesalius was in die tijd niet de enige die in conflict kwam met het kerkelijk gezag. Ik denk dan ook aan een Galilei, een Malpighi en vele andere onderzoekers. In de Noordelijke Nederlanden, die overwegend Calvinistisch waren, heerste er een zekere m...ate van vrijheid in het beoefenen van de wetenschap. Dit vindt zijn oorsprong in een van de hoofdpunten uit de leer van Calvijn, namelijk dat God in de eerste plaats wordt gekend uit de natuur. Nu dan, overal kwam er belangstelling voor alles wat de natuur ons te bieden heeft, getuige de rage van rariteitenkabinetten. Die vrijheid bracht ook met zich mee dat vele geleerden uit zuidelijk landen naar Leiden en Amsterdam kwamen om hun bevindingen wereldkundig te maken en in druk te laten verschijnen. Wat betreft Vesalius is er nog een verhaal waarvan de waarheid evenwel wordt betwijfeld. Hij zou een lijk van een edelman hebben ontleed waarbij het hart nog bleek te kloppen. Daarvoor werd hij gestraft en die straf zou hij kunnen hebben ontlopen middels een bedevaart naar het Heilige Land. Maar ook aan de handen van de Calvinisten kleefde bloed, de reformator Servet deed onderzoek naar de kleine bloedsomloop, nog ver voor de tijd van Harvey. Vanwege zijn ketterse theologische gedachten zorgde Calvijn zelf er voor dat hij zijn leven moest eindigen op de brandstapel.