De macht van de media

De trots spettert van het televisiescherm: de beelden van de eerste covid-19-vaccinaties voor zorgverleners overheersen de media alsof het om de maanlanding gaat. De naaldjes gaan erin als de nationale vlag in de maanbodem. Het moment laat goed zien wat de invloed van de media is.

Zo is mede dankzij de inzet van een mediaoffensief het vaccineren van het acute zorgpersoneel vervroegd. Ook kan deze euforische V-day weer zorgen voor gevoelens van hoop. Er zijn echter ook momenten dat de journalistieke sensatiezucht bij mij gevoelens van polarisatie en ontwrichting oproept. De media hebben een onderschatte rol in het maatschappelijke en medische debat, niet alleen door wáár ze aandacht aan besteden, maar ook aan de framing.

Beeldvorming is een vak apart. Iedereen die ooit wetenschappelijk onderzoek heeft verricht weet dat het ultieme bewijs dat harde data toch kneedbaar zijn, het weergeven van je data in een figuur is. Het is zo makkelijk dat je moet opletten niet per ongeluk aan datamanipulatie te doen. Wat geschuif met de x- en y-as, wat knutselen met de vorm van je balkjes, wat schuiven met categorieën, en je kleine bevinding ziet er al snel vrij imposant uit. Dus gaan we nu kijken naar covid-19-dagcijfers, -weekcijfers, het R-getal of het percentage positieve testuitslagen? In de fotografie is het net zo. In de pandemie zagen we foto’s van overbevolkte winkelstraten. Iedereen die er was kan dit bevestigen, maar afhankelijk van welk type objectief de camera gebruikt, veranderde het perspectief van ‘best druk’ naar ‘sardientjes in blik’. En hoe meer emotie, hoe meer nieuwswaarde, dus welk beeld zou jij kiezen als journalist?

Het toppunt van ongewenste framing was mijns inziens de eerdere berichtgeving over vaccinatiebereidheid onder zorgpersoneel: ‘Vaccinatiebereidheid onder zorgpersoneel laag, blijkt uit peiling: slechts een derde wil coronavaccin’ (Volkskrant), ‘Zij krijgen vaccin als eerste, maar er is nog twijfel, “ben een proefpersoon”’ (NOS), ‘Eerste vaccins voor zorgmedewerkers, maar een op drie wil dat helemaal niet’ (Metro). Uit onderzoek blijkt echter dat 89 procent van de artsen wel wil (KNMG). Het gebrek aan nuance wat betreft werkplek en type zorgverlener geeft een compleet ander beeld. Had graag de titel gezien: ‘Hoe dichter bij het wetenschappelijke vuur, hoe hoger de vaccinatiebereidheid’, zoals blijkt uit ‘97 procent van internisten wil zich laten vaccineren’ (nu.nl, onderzoek van Nederlandse Internisten Vereniging).

Ook dit stuk zit vol framing, het valt niet te voorkomen. Maar het negatief framen van zorgverleners en vaccin door nationale nieuwsplatforms kan leiden tot een morele paniek bij de lezer over zorgverleners die blijkbaar hun eigen vaccin niet vertrouwen. Met de huidige angsten wordt zo een denkkader geschept wat door selectief luisteren alleen maar verder bekrachtigd zal worden, en moeilijk weerlegd. De media als machtsstructuur, moeten we die vaker aanspreken op verantwoordelijkheid en gevolgen? Of moeten we als artsen mediatraining in de opleiding opnemen en vaker van ons laten horen?