De kracht van de aanraking

‘Getver, kippen!’, roept een jonge Delftse vrouwelijke ingenieur die zo ongeveer een halfjaar na haar afstuderen in een consultancybureau burned-outsymptomen ontwikkelde. Ze maakt een verschrikt afweergebaar en deinst terug als ik een van mijn kippen oppak en aan haar aanbied om aan te raken. De kip schrikt zelf ook van haar plotselinge afweerreactie en kakelt. In onze maatschappij zijn alleen kipnuggets de moeite van het aanraken waard. Dat kippen medewezens zijn met emoties, zo ziet men de kip niet. Het moment dat je een kip benadert als een levend wezen, verandert er veel. Je kunt meer dan 300 miljoen jaar evolutie overbruggen en ook met een kip wezenlijk contact maken. Via de aanraking. Hoe bijzonder is dat!

De moderne stadsmens komt niet meer in aanraking met kippen. En raakt ze niet aan. De moderne mens raakt in het algemeen niet aan – zeker geen andere mensen behalve enkele dierbaren. Laat staan dat de moderne mens een kip aanraakt. Een poes en een hond aanraken, dat kan nog net. Maar daarmee hebben we dan ook een lange co-evolutie gemeenschappelijk. Honden waren de eerste dieren die door mensen werden gedomesticeerd, ongeveer 15 duizend jaar geleden. De kat werd waarschijnlijk ongeveer negenduizend jaar geleden een kameraad van de mens. Met de kip ligt dat geheel anders. De evolutionaire afstand tussen kip en mens kan worden geschat door hun genetische sequentiegegevens te analyseren. Kippen en mensen hadden ongeveer 310 miljoen jaar geleden tijdens het late carboon een gemeenschappelijke voorouder, een dinosaurus. Over deze immense tijdsperiode heen kan je als mens toch met een kip communiceren via de aanraking.

Rosa komt naar me toe gelopen. Ze is altijd de eerste die op schoot springt. Ze wil aangeraakt worden. Direct nadat ze mijn hand voelt, buigt ze het kopje, sluit de ogen gelukzalig en begint spinnende geluiden te maken. Ik leg mijn vriendin, de ingenieur, uit dat ik ‘kips’ spreek en dat de kippentaal uit ongeveer twaalf woorden bestaat. Dit kirrende geluid is een van de woorden. Het geluid heeft dezelfde betekenis als bij de spinnende poes op je schoot. Onze ingenieur is verbijsterd als ze ziet hoe snel de kip zich ontspant en komt aarzelend nabij. Enkele dagen later zit ze met de kip op schoot in de ren en ze ziet er al meteen zelf ook veel relaxter uit. Een relaxte kip helpt de mens met relaxen. Dit heet overigens ecotherapie of ecopsychologie. Ik zeg altijd het is veiliger met een kip te fluisteren dan met een paard, en ook veel makkelijker en goedkoper. En het is heel modern, de ecotherapie ontwikkelde zich pas heel recent.

Aanraken is sinds covid weggezakt in populariteit. Ik ken collega’s die opgelucht zijn dat ze patiënten geen hand meer hoeven te geven. Als onze aanraking een kip in totale ontspanning kan brengen, hoe krachtig kan aanraking dan zijn bij bijvoorbeeld ernstig zieke mensen? Uit recente studies is gebleken dat aanraking veel kan betekenen voor mensen die ernstig ziek zijn of op hun sterfbed liggen. Aanraking kan troost, steun en een gevoel van menselijke verbondenheid bieden in een tijd waarin mensen zich geïsoleerd en kwetsbaar voelen. Fysiologisch en psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat aanraking positieve fysiologische effecten kan hebben, zoals het verminderen van stress en het verlagen van de bloeddruk. Bovendien kan aanraking de afgifte van oxytocine stimuleren, een hormoon dat wordt geassocieerd met gevoelens van liefde, vertrouwen en sociale binding. Het is direct duidelijk dat voor iemand die stervende is, aanraking een gevoel van troost en geruststelling kan geven. Het kan ook helpen om lichamelijk ongemak, zoals pijn of moeite met ademhalen, te verlichten. In sommige gevallen kan aanraking zelfs helpen om angst rond het stervensproces te verminderen. Gelukkig wordt er op dit gebied langzaam wat meer onderzoek gedaan, meestal vanuit de verpleegwetenschappen.

Het lijkt me van belang om binnen de geneeskunde de invloed van aanraking wat meer serieus te nemen. Het raakt me dat we dat niet herkennen als een vrij cruciale factor in ons contact met onze medemens, de patiënt.