De bubbel is gebarsten

Vanochtend ontwaakte Nederland met een nationale kater: onze jongens werden in de achtste finales kansloos weggespeeld door Tsjechië. NRC weidde er een mooie analyse aan: Hoe Frank de Boer de geesten van zijn spelers rijp maakte voor succes dat niet kwam. Daarin wordt duidelijk dat Oranje wekenlang in een bubbel leefde met maar één einddoel: het EK winnen. Het woord dat de spelers naar dat doel moest dragen was ‘grachten’. Visualiseer de viering van de winst dobberend op een sloep door de Amsterdamse grachten en alles zal goed komen.

Het liep anders. Een gemiste kans, een rode kaart voor Matthijs de Ligt en het geheel stortte in. Weg oranje droom. Hoe komt het nou dat alleen visualiseren van een eindbeeld niet werkte? De bubbel is gebarsten

Dat komt omdat de werkelijkheid inclusief de belangrijkste bijzaak van het leven – voetbal – veel te complex is voor een lineair en doelgericht denkkader. Dat levert, zoals ook nu, ten slotte op dat er een bubbel ontstaat zonder voldoende verbinding met al die andere onvoorspelbare relaties die er in complexe systemen zoals voetbal zijn.

In mijn werk als huisarts ervaar ik vaak eenzelfde dynamiek. Standaarden en richtlijnen moeten mijn patiënt en mij helpen om tot verbetering van gezondheid te komen. Hou me ten goede: standaarden en richtlijnen zijn natuurlijk in allerlei situaties een belangrijk houvast. Maar de praktijk in de spreekkamer met een patiënt en zijn context tegenover je is veel te complex om alleen de voorgestelde stappenplannen af te lopen. Net als het domein van gezondheid en ziekte dat is. Als je dat wel doet is het gevolg dat ook dokters en patiënten in bubbels terechtkomen waarin de wens de vader is van de lineaire gedachte.

We zullen ons denken moeten gaan veranderen als we de complexiteit van de hedendaagse werkelijkheid echt serieus willen nemen. Dat denken moet veel meer systemisch zijn, uitgaan van onderlinge relaties en circulair, zo betoogt de Duitse filosoof Nathalie Knapp. Je ziet dat nieuwe denken – dat ook onze wetenschap zal moeten gaan bepalen – overal gestalte krijgen. Dat geldt in het groot voor supercomplexe vraagstukken als de klimaatcrisis, de covidpandemie en onze gezondheidszorg. En in het klein, ook nu al, in menige spreekkamer. Waarin dokters met hun patiënten echt gaan voor verandering van leefstijl, wijkgerichte zorg en een contact waarin er tijd en aandacht is voor de hele patiënt.