Corona, hiv of tbc: wat leert de straat ons over uitbraken?

1984. We wisten dat er een ziekte aankwam die via bloed en seks werd overgedragen. Ik stond op een stoel in de opvang voor een grote groep daklozen. Als straatdokter legde ik uit dat ze veilig met bloed moesten omgaan. Ik vertelde dat gebruikers schone spuiten moesten gebruiken als ze niet dood wilden. Er was toen amper hiv in Nederland, maar dat veranderde snel.

Deze aanpak had effect. Dat was nog nooit vertoond; een dokter die zei dat je, als je dan zo nodig moest gebruiken, een spuit of condoom kon krijgen. De spuiten kregen we van de GGD.

De spuitomruil lukte alleen in Rotterdam door samenwerking tussen gebruikers en hulpverleners. Uitwisseling van kennis van het straatleven en middelen om ook op straat gezond te kunnen blijven. Niet alleen de daklozenopvang, maar ook drugshulpverleners, de Pauluskerk en de apotheken werkten mee. Zelfs op een enkel politiebureau kon je al je oude spuit inruilen voor een schone. Het RIVM zocht jaren later uit dat  in Rotterdam uiteindelijk maar 13 procent hiv kreeg. In Amsterdam was dat 35 procent. In Parijs was tot de jaren negentig de spuitomruil verboden en is  uiteindelijk 65 procent van de drugsspuiters besmet geraakt met hiv.

Het was niet meteen een succesverhaal. In het begin was er weerstand. Spuiten uitdelen voelde als het aanmoedigen van drugsgebruik. En bovendien moesten hulpverleners vuile spuiten innemen, en er was nog geen deugdelijke gele container waar ze in konden. 

Wat veel erger was, we maakten ook fouten. Wetenschappers hadden het hepatitis-C-virus nog niet kunnen detecteren en wisten er niet veel van. We gaven wel schone spuiten, maar er circuleerden theelepeltjes die hergebruikt werden om de heroïne op te bereiden. Het hiv-virus ging dood op het theelepeltje, maar het hepatitis-C-virus bleef veel langer in leven, zelfs tot drie dagen na gebruik. In Rotterdam bleek jaren later net als in Parijs en in Amsterdam het percentage mensen met hepatitis C rond de 65 procent. Veel mensen zijn doodgegaan aan hepatitis C!

In de rij voor de coffeeshop riep een hoestende man afgelopen week dat hij corona had en daarna spuugde hij een agent in het gezicht. Spuug herinnert mij aan tbc. Iemand met open tbc kan anderen besmetten via spuug en kleine speekseldeeltjes. Onder dakloze gebruikers kwam dat nogal eens voor. Tbc groeit snel in het lichaam van een gebruiker met een slechte voedingstoestand. Een aantal weken quarantaine is noodzakelijk om niet iedereen te besmetten.

Ik herinner me een dakloze die eind jaren negentig voor de derde keer was weggelopen uit zijn tbc-quarantaine. We zagen hem voor de opvang weer drugs gebruiken met anderen. Het verlangen naar drugs en vrijheid maakt quarantaine onder deze groep een uitdaging. Bij ernstig besmettingsgevaar mogen we iemand ook voor een infectieziekte opsluiten. Drie weken lang heeft er een agent voor de quarantainedeur gezeten!

Op dit moment wordt er hard gewerkt aan opvangplekken voor daklozen waarmee we het coronavirus kunnen tegengaan. Het slapen op zalen van twaalf of achttien mensen is allang een absurde toestand. Meer en kleinere opvangplekken zijn noodzakelijk voor mensen die kwetsbaar zijn. Ook voor overdag. Al was het maar omdat ze nauwelijks mogelijkheden hebben om de maatregelen in acht te nemen die nu aan iedereen gevraagd worden. Daarom willen we als straatdokters per direct meer opvang, waar we mensen die broos zijn kunnen scheiden van mensen met lichte klachten en van mensen met corona. Daar is met gemeentes  en GGD overleg over.

Wat kunnen we leren van eerdere uitbraken van infectieziekten? Wat zijn de lessen van de straat?

Van hiv en tbc  heb ik geleerd dat je goed moet zorgen voor kwetsbaren en moet weten hoe ze leven en gebruiken. Ook nu ben ik weer voor de groep daklozen gaan staan en is er  uitleg gegeven over de besmettingsrisico’s in hun dagelijks leven.

Er komt weerstand als mensen er een lastige klus bij krijgen

Ik heb geleerd dat er weerstand komt als mensen er een lastige klus bij krijgen of zelf risico gaan lopen. Dat dwang soms noodzakelijk is om een infectieziekte onder controle te kunnen houden, maar dat dreigen met dwang ook kan helpen en dat faciliteren, goed voorlichten en overtuigen natuurlijk het beste is. Voor corona heeft het inzetten  van dwang niet mijn voorkeur. 

Ik heb ook geleerd dat je fouten kunt maken, door te veel te focussen op één ziekte, waardoor andere ziekten aan je aandacht ontsnappen. Te veel aandacht voor corona verslapt onze zorg voor de reguliere aandoeningen.

De overeenkomst tussen corona, hiv en tbc is dat de meest kwetsbaren vaak het hardst worden getroffen. De kracht van onze samenleving is dat we tot het uiterste willen gaan om ook de meest kwetsbare mensen te behoeden voor een te vroege dood.

De aanleg van schoon drinkwater in 1870 bleek het beste medicijn tegen cholera en tyfus. Nieuwe uitvindingen en voorzieningen helpen om infectieziekten te bestrijden. Kwetsbaren en hun hulpverleners moeten samenwerken met politie, zorg, GGD en de overheid. En soms moet  je ook rare dingen durven doen als samenleving, overheid of dokter. Zoals op een stoel gaan staan, dingen ontraden en nieuwe oplossingen aandragen.