Ben ik te cynisch?

Coassistenten, soms net 22 of 23 jaar, worden in ons perifere kno-coschap zelden geconfronteerd met begrippen als ‘inoperabel’ of ‘uitbehandeld’ en bijna nooit bij een eerste verwijzing. Laatst overkwam ‘mijn’ coassistent dit wel. Mijn gemopper over deze late verwijzing en de luttele tien minuten voor het gehele consult in ook nog een overvolle poli was vooral een logistieke frustratie, die in schril contrast stond met het medisch-inhoudelijke probleem waar de jonge, aanstaande dokter duidelijk mee worstelde. En zodoende vloeiden bij haar enige tranen, ook omdat wij niet op dezelfde golflengte naar het probleem keken. Bij mij geen tranen; ik was veel te cynisch deze nabespreking ingegaan.

Om de ongemakkelijke sfeer te doorbreken riep ik ‘GOMER’, wat leidde tot een nog stiller moment in onze communicatie. Door de inmiddels snel gedroogde tranen heen werd ik vol onbegrip aangekeken. Echter, deze blik maakte dat ik de krachtige afkorting uit mijn geliefde boek kon uitleggen. Hierdoor brak de spanning enigszins en kon ik duidelijk maken dat dit ook voor mij een inhoudelijke, emotionele confrontatie was. Uiteindelijk leidde dit tot een goed gesprek en de coassistent zou het boek gaan lezen.

Is enig cynisme de opening voor een goed gesprek met een jonge aanstaande collega? Dat vroeg ik me uiteindelijk wel af in de afgelopen vakantieweek. Ik denk van niet. Maar soms ook wel. Maar hoe ging ik zelf destijds als coassistent om met deze confronterende patiënten? Meerdere malen las ik het boek The House of God van Samuel Shem. Ik gaf het mijn vrouw zelfs cadeau (hoe cynisch kun je zijn). Samuel Shem, die eigenlijk Stephen Bergman heet (of Roy Basch in het boek), liep zijn internship in 1973-1974 en beschreef zijn belevenissen samen met zes aanstaande collega’s in dit boek, dat in 1978 uitkwam. Een boek waarvan het nooit de bedoeling was om het te schrijven, maar waarvan inmiddels 3 miljoen exemplaren verkocht zijn. Een eerlijk, grappig en ontwapenend boek met een, voor mij, (h)eerlijke, cynische ondertoon. Cynisch zoals het soms in de geneeskunde kan zijn.

Eind jaren zeventig werd het boek door de gevestigde medische orde echter aan de schandpaal genageld; het vloekte namelijk met de toen afstandelijke sfeer die vooral autoriteit en verschil moest uitstralen. Emoties tonen en delen hoorde er niet bij. De groep van zes schreef in dit boek de ervaringen van zich af en durfde zo middels een gefingeerde oudere en meer door de wol geverfde coassistent, ‘de fat man’, de discussie met hun supervisors aan te gaan. Een discussie die ze op papier en in feite nooit in werkelijkheid voerden. Een soortgelijke discussie die ik, niet op papier, misschien wel verkeerd opende, maar waarbij de tegenreactie van onbegrip leidde tot een gesprek over die patiënten die ons ineens confronteren met een uitzichtloos en moeilijk oplosbaar medisch probleem.

Begin 2019 verscheen de veertigste editie van het boek. Termen als BUFF (de patiënt beter laten zijn dan hij daadwerkelijk is), TURFF (hem overplaatsen), en GOMER’s (don’t die) zijn velen bekend. Veel huidige coassistenten kennen dit boek niet meer. GOMER (Get Out of My Emergency Room) leidt, tegenwoordig blijkbaar, soms tot verwarring.

Maar mág je soms cynisch zijn? Bert Keizer vertelde in Trouw in maart 2019 dat geneeskunde niet alleen maar gaat over wetenschappelijk aantoonbaar handelen, maar ook over doodsangst, medelijden, machtsstreven, cynisme (jawel), bijgeloof, godsdienst, geldhonger, biochemie, troost en natuurlijk hoop. Iets wat ik volledig beaam en wat je maar moeilijk kunt leren in de eerste jaren van je medische opleiding. Cynisme in de geneeskunde heeft denk ik soms nut. Mij heeft het gebracht dat ik die dingen die eigenlijk heel triest zijn, uiteindelijk, toch redelijk kan relativeren en ook accepteren. Cynisme is tenslotte ook een emotie. Emoties tonen en samen delen hoort er gelukkig tegenwoordig bij en soms is cynisch zijn daar, misschien heel soms, een goede opening voor.