Blogs & columns
Blog

Beethovens beroepsziekte (2)

Plaats een reactie

We gaan nu inzoomen op de consequenties van Beethovens progressieve doofheid. In deze blog gebruik ik een consequentiële definitie voor ‘beroepsziekte’. Een beroepsziekte is een ziekte met serieuze, soms zelfs fatale gevolgen voor de uitoefening van het beroep. Ik hoor ze al tandenknarsen bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Want ik wijk hiermee af van de officiële leer. En ik ga nog een stap verder. Bij het NCvB houdt het denken op bij stap 6 van het Stappenplan Beroepsziekten: preventie. Men vergeet stap 7. Wat kun je eraan doen als het noodlot eenmaal heeft toegeslagen?

Die gevolgen van Beethovens gehoorverlies kunnen we aflezen uit zijn karakter, zijn gedrag en zijn composities. Daar is best veel onderzoek naar gedaan.

Het steeds slechtere gehoor van de componist had een duidelijke invloed op zijn karakter. Zijn doofheid veranderde hem in een misantroop, humeurig en wantrouwend mens. Zijn woedeaanvallen  waren buiten proporties. Als hij weer tot bezinning was gekomen, bood hij steevast zijn excuses aan. Maar de handicap had ook invloed op zijn dagelijks werk. Als dirigent moest hij vooral afgaan op wat hij de musici zag doen. Horen kon hij ze niet meer. Bij de première van zijn Negende Symfonie op 7 mei 1824, waarbij de componist als eredirigent optrad, moest een van de solisten hem naar het publiek toekeren, want hij had niet in de gaten dat het publiek applaudisseerde!

Wat zijn composities betreft, daar valt belangwekkend onderzoek te melden. Onderzoekers van de UvA richtten hun aandacht vooral op wat Beethoven schreef, en niet op wat hij nog had kunnen horen. Zij analyseerden zijn composities, met name de zestien strijkkwartetten, op het vóórkomen van hoge tonen. Wat blijkt? De hoge tonen nemen af in de periode 1798-1801. De frequentie blijft jarenlang verlaagd, om weer toe te nemen rond 1824, de tijd van Beethovens complete doofheid. De hypothese is dat Beethoven door zijn voortschrijdende doofheid meer lage tonen ging gebruiken. Die kon hij zelf nog horen als zijn werk werd uitgevoerd. Toen hij eenmaal volledig doof was, had hij niets meer aan deze muzikale feedback. Hij moest toen vertrouwen op de muzikale wereld in zijn hoofd. De hoge tonen kwamen terug. Richard Wagner was lyrisch over het latere werk van Beethoven. ‘Een openbaring van een andere wereld’, noemde hij het. Beethoven werd volgens hem door zijn doofheid afgeschermd van de rumoerige buitenwereld. Hij was min of meer gedwongen in zijn innerlijke wereld te leven. En daar ontstonden volgens Wagner prachtige muzikale werken.

Beethoven was creatief in het zelf bedenken van oplossingen voor zijn doofheid. Hij vond een uniek hulpmiddel uit. Om bij het componeren nog iets van de toetsaanslagen op zijn Hammerklavier te kunnen horen, had hij een houten staaf aan de klankbodem van het instrument bevestigd. Het andere uiteinde van die staaf klemde hij tussen zijn tanden. Zo kwamen de geluidstrillingen uit het Hammerklavier via de staaf, zijn gebit en zijn schedelbot uiteindelijk in zijn binnenoor terecht. Een primitieve, maar werkzame methode om de beengeleiding te benutten.

Zo overwon Beethoven uiteindelijk zijn doofheid. Met een enorm muzikaal geheugen. En met een houten staaf tussen de tanden. Tot het eind van zijn leven bleef hij componeren en dirigeren. Punt-punt-punt-streep: V for Victory. Het V-teken avant la lettre, dat veel later (Churchill, 1941) het symbool zou worden voor de overwinning.

Wat is nu zo inspirerend aan deze medische minibiografie? Het is een reconstructie van een beroepsleven met behulp van historische bronnen. Het laat zien hoe een creatief en gedreven mens aan de slag blijft. Het verhaal is overtuigender dan honderd clichés over duurzame inzetbaarheid. Aan de hand van bronnen relateren we Beethovens ziektegeschiedenis aan zijn werk, zijn leefwijze, zijn functioneren, zijn creativiteit. We reconstrueren met hoeveel kunst en vliegwerk de grote meester heeft voortgeploeterd. Hoe hij zich aanpaste aan zijn handicap. En terrein terugveroverde. Hoe hij het noodlot overwon. Componeren was zijn leven. Ook vanuit de absolute stilte bleef de muziek stromen.

doofheid
  • André Weel

    André Weel is bedrijfsarts-niet-praktiserend en epidemioloog; werkzaam als curator bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk.'  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.